Làm giàu rừng ngập mặn Cần Giờ giúp nâng cao sức chống chịu, khả năng phòng hộ và thích ứng với biến đổi khí hậu

Rừng ngập mặn Cần Giờ đóng vai trò quan trọng trong việc chắn sóng, chắn gió, điều hòa khí hậu, giảm ô nhiễm khu vực, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu, và là điểm đến du lịch sinh thái độc đáo đối với du khách trong nước và quốc tế.

Biến đổi khí hậu đe dọa rừng ngập mặn Cần Giờ

Rừng ngập mặn Cần Giờ - nơi mang nhiều dấu ấn lịch sử, là khu rừng ngập mặn với quần thể động thực vật phong phú nhưng bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh. Năm 1978, Thành ủy và UBND TP.HCM đã quyết định khôi phục lại rừng ngập mặn Cần Giờ. Đến năm 1998, cơ bản hoàn thành công tác trồng lại rừng tại Cần Giờ, tiếp theo là chăm sóc bảo vệ và phát triển rừng.

Hiện nay, rừng ngập mặn Cần Giờ đóng vai trò quan trọng trong việc chắn sóng, chắn gió, điều hòa khí hậu, giảm ô nhiễm khu vực, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Với sự phong phú, đa dạng về lâm sản và thuỷ sản, rừng ngập mặn Cần Giờ đóng góp tích cực vào hoạt động phát triển kinh tế vùng ven biển như gỗ và lâm sản ngoài gỗ, nuôi trồng, đánh bắt thủy sản, ươm giống và bãi đẻ cho các nguồn lợi thuỷ sản có giá trị kinh tế cao như cá chẽm, cá mú, cá ngát, tôm, hào, nghêu, ốc các loại… Rừng ngập mặn Cần Giờ còn là điểm đến du lịch sinh thái độc đáo đối với du khách trong nước và quốc tế, với cảnh sắc thiên nhiên hoang dã, không khí yên bình.

Một góc rừng ngập mặn Cần Giờ.

Tuy nhiên, rừng ngập mặn Cần Giờ luôn đối mặt với các nguy cơ bị suy giảm chất lượng rừng do nhiều nguyên nhân khác nhau như: yếu tố lập địa, cấu trúc mật độ cây rừng, tầng tán, biện pháp kỹ thuật lâm sinh tác động chưa phù hợp, sâu bệnh hại,... dẫn đến rừng bị suy giảm chức năng phòng hộ. Trong khi đó, dưới tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng, thời tiết cực đoan… đang gây bất lợi đến sinh trưởng, phát triển của rừng. Mặt khác, mỗi giai đoạn phát triển hệ sinh thái rừng nói chung và rừng ngập mặn Cần Giờ nói riêng luôn có sự vận động, thay đổi theo chiều hướng bất lợi, nhiều nguy cơ dẫn đến suy thoái và làm giảm khả năng phòng hộ của rừng, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng nhanh và khó lường.

Thực tế ở Việt Nam cho thấy vùng ven bờ nào duy trì được hệ thống rừng ngập mặn thì ở đó tình trạng xói lở đường bờ được ngăn chặn hoặc giảm nhẹ. Những nơi có diện tích rừng ngập mặn lớn thì đê điều, đồng ruộng được bảo vệ, nếu làm tốt công tác trồng, quản lý và bảo vệ rừng ngập mặn thì hiệu quả ngăn chặn xói lở là rất rõ ràng. Theo đó, việc nghiên cứu quy hoạch, phát triển và sử dụng rừng ngập mặn theo hướng phát triển bền vững là nhu cầu cấp thiết trong điều kiện rừng ngập mặn ngày càng bị giảm sút, đặc biệt là do sự tàn phá của yếu tố thiên nhiên như gió bão, xói lở bờ biển, cát hoá bãi bồi,... Tái tạo hệ thống rừng ngập mặn cũng là biện pháp hữu hiệu để giảm thiểu độ cao và quá trình chuyền sóng biển, bảo vệ đường bờ trong điều kiện bình thường cũng như trong điều kiện có thiên tai. Vấn đề đặt ra là xác định được ngưỡng giới hạn mà ở đó vai trò của rừng ngập mặn còn có thể phát huy tác dụng dưới ảnh hưởng của các điều kiện cực đoan của môi trường, hoặc trong trường hợp sự tác động vượt quá ngưỡng chịu đựng được của rừng ngập mặn, việc dự báo các khuynh hướng thay đổi của các loài thực vật rừng ngập mặn ứng với các kịch bản mực nước biển dâng khác nhau sẽ giúp các nhà quản lý có thể xác định được kế hoạch bảo vệ và điều tiết nơi cư trú mới cho quần thể rừng ngập mặn trong tương lai.

Phục hồi rừng ngập mặn là phục hồi lá chắn xanh chống chọi thiên tai

Được sự hỗ trợ từ Sở KH&CN TP.HCM, các nhà khoa học tại Viện Khoa học Lâm nghiệp Nam Bộ đã triển khai thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ “Nghiên cứu kỹ thuật làm giàu rừng ngập mặn ven biển Cần Giờ thích ứng với biến đổi khí hậu” nhằm đánh giá hiện trạng rừng nghèo kiệt và nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật làm giàu rừng giúp nâng cao sức chống chịu, nâng cao khả năng phòng hộ của rừng ngập mặn Cần Giờ trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Đoàn kiểm tra các mô hình làm giàu rừng vùng ven biển Cần Giờ.

TS. Hoàng Văn Thơi – chủ nhiệm nhiệm vụ cho biết: “Rừng ngập mặn với vai trò và chức năng phòng hộ tự nhiên góp phần hỗ trợ trong việc giảm thiểu thiên tai. Tuy nhiên, rừng ngập mặn vốn là hệ sinh thái rất nhạy cảm với những biến động của môi trường, nên cũng sẽ bị tác động trực tiếp do biến đổi khí hậu. Vì vậy, nếu có phương án bảo vệ tốt rừng ngập mặn, chúng ta đã có thể góp phần trong việc bảo vệ phòng chống thiên tai do biến đổi khí hậu gây ra.”.

Tập trung vào đối tượng là các quần xã rừng ngập mặn nghèo và đang phục hồi ở rừng vùng ven biển Cần Giờ (thuộc Ban Quản lý rừng phòng hộ Cần Giờ), các nhà khoa học đã sử dụng kỹ thuật giải đoán ảnh vệ tinh có độ phân giải cao nhờ chỉ số khác biệt về thực vật (NDVI) để phân chia thành các đơn vị làm giàu rừng theo từng dạng lập địa; điều tra lập địa theo tuyến, lập ô mẫu điển hình kết hợp lấy mẫu đất, nước; bố trí thí nghiệm làm giàu chất lượng rừng tại hiện trường theo từng đối tượng đã phân chia; theo dõi, thu thập số liệu và đánh giá, so sánh. Đồng thời, xem xét đầy đủ các yếu tố tác động đến hệ sinh thái rừng ở khu vực nghiên cứu bao gồm các nhân tố về sinh lý, sinh thái, kinh tế, xã hội, môi trường… Mục tiêu hướng đến là làm thế nào để phát huy chức năng phòng hộ của rừng vùng ven biển qua các hoạt động làm tăng thêm sinh khối, chất lượng rừng nhằm ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu và nước biển dâng, giảm nhẹ thiên tai, bảo vệ hệ thống cơ sở hạ tầng, bảo tồn đa dạng sinh học, góp phần phát triển kinh tế, xã hội và quốc phòng, an ninh.

TS. Hoàng Văn Thơi báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ.

Nhóm thực hiện nhiệm vụ đã xác định đặc điểm cấu trúc, sinh khối, chất lượng rừng và các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tăng sinh khối và chất lượng rừng ngập mặn Cần Giờ và xây dựng dựng mô hình thí nghiệm các biện pháp kỹ thuật làm giàu chất lượng rừng. Sau đó, tiến hành phân chia đối tượng rừng tự nhiên ngập mặn cần làm giàu chất lượng rừng, dựa trên chỉ số NDVI. Xác định được đặc điểm cấu trúc, sinh trưởng, sinh khối và chất lượng rừng cho từng đối tượng phân chia. Trong đó, số tầng cây, độ dày của mỗi tầng và thành phần loài cây ở mỗi tầng phụ thuộc vào điều kiện lập địa và có ảnh hưởng rõ rệt đến sinh khối và chất lượng rừng. Thành phần cây tái sinh gồm 14 loài cây; sâu bệnh hại gồm 15 loài sâu, bệnh hại (11 loài sâu và 4 loài bệnh) gồm sâu đục thân, mối hại rễ, bệnh cháy lá, tỷ lệ sâu, bệnh hại và mức độ bị hại nhẹ, biến động theo cấp NDVI và lập địa.

Các mô hình làm giàu rừng ngập mặn Cần Giờ

Nhóm thực hiện nhiệm vụ đã xây dựng và hoàn thiện các mô hình chăm sóc - nuôi dưỡng rừng, làm giàu chất lượng rừng, trồng cây đa tầng tán (tạo lập tầng cây cao, tầng cây dưới), được triển khai với sự phối hợp chặt chẽ của Ban Quản lý rừng phòng hộ Cần Giờ. Từ kết quả triển khai các mô hình, nhóm thực hiện đã xây dựng Hướng dẫn kỹ thuật làm giàu chất lượng rừng tự nhiên nghèo và phục hồi trên các dạng lập địa chính tại Cần Giờ mang tính khoa học và có giá trị thực tiễn cao. Cụ thể các mô hình như sau:

- Ở mô hình chăm sóc - nuôi dưỡng rừng, các hoạt động được triển khai nhằm đảm bảo cho rừng có mật độ hợp lý, tán cây mục đích có đủ không gian dinh dưỡng nhưng không tạo ra khoảng trống lớn. Hoạt động cụ thể: điều chỉnh và tạo tổ thành hợp lý cho rừng hỗn loại ở từng giai đoạn nuôi dưỡng; loại trừ cây phẩm chất xấu, cây sâu bệnh, cây chèn ép; điều chỉnh và tạo mật độ hợp lý cho từng giai đoạn tuổi để rừng đạt năng suất và chất lượng phòng hộ cao. Trong đó, đối tượng cây để lại nuôi dưỡng là những cây sinh trưởng bình thường, có phẩm chất tốt, tán lá cân đối, không có biểu hiện sâu bệnh và phân bố đều; còn đối tượng bài chặt là những cây sinh trưởng xấu, cong vẹo, sâu bệnh, cụt ngọn và cây kém giá trị, cây đang chèn ép cây mục đích. Kết quả: đã xác định được nghiệm thức có mức sinh trưởng, tổng sinh khối và chất lượng rừng tốt nhất, được đề xuất lựa chọn cho biện pháp kỹ thuật chăm sóc, nuôi dưỡng làm giàu chất lượng rừng.

Mô hình chăm sóc, nuôi dưỡng rừng

- Ở mô hình làm giàu chất lượng rừng, các hoạt động được triển khai nhằm chuyển từ rừng chất lượng kém, tận dụng sự hỗ trợ của nền rừng cũ đối với cây trồng để xây dựng rừng với cây trồng làm giàu chiếm ưu thế, hỗn loại với cây sẵn có trong rừng tự nhiên, rừng trồng. Cây trồng làm giàu là những loài địa phương hay những loài được dẫn giống từ những vùng sinh thái tương tự có giá trị cao, dễ gây trồng, tăng trưởng nhanh, đặc biệt là tăng trưởng chiều cao. Kết quả: đã xác định được nghiệm thức có mức sinh trưởng tốt, sự biến động mật độ duy trì ở mức cao nhất, được đề xuất lựa chọn cho biện pháp kỹ thuật làm giàu chất lượng rừng ven biển Cần Giờ.

Mô hình làm giàu chất lượng rừng theo băng

- Ở mô hình trồng cây đa tầng tán (tạo lập tầng cây cao, tầng cây dưới), các hoạt động được triển khai nhằm chuyển từ rừng chất lượng kém, có 1 tầng tán thành rừng có 2 tầng tán, trồng hỗn loại với cây sẵn có trong rừng nghèo và rừng phục hồi. Cây trồng làm giàu là những loài địa phương hay những loài được dẫn giống từ những vùng sinh thái tương tự có giá trị cao, dễ gây trồng, tăng trưởng nhanh, đặc biệt là tăng trưởng chiều cao, nhằm tăng khả năng phòng hộ của rừng. Kết quả: đã xác định được nghiệm thức có tỷ lệ sống, sinh khối và chất lượng rừng tốt, loài cây vẹt được đề xuất lựa chọn cho biện pháp kỹ thuật trồng làm giàu rừng tầng dưới, còn loài cây cóc trắng được đề xuất lựa chọn cho biện pháp kỹ thuật trồng làm giàu rừng tầng trên.

Kiểm tra mô hình trồng cây đa tầng tán - tạo lập tầng cây dưới.

Kiểm tra mô hình trồng cây đa tầng tán - tạo lập tầng cây dưới

Kiểm tra mô hình trồng cây tầng trên - đa tầng tán

Theo TS. Hoàng Văn Thơi, kết quả của nhiệm vụ có thể được ứng dụng để phân loại chất lượng rừng, làm cơ sở cho công tác lập kế hoạch quản lý, bảo vệ và nuôi dưỡng rừng. Kết quả cũng có thể được mở rộng áp dụng để làm giàu rừng ngập mặn ở những tỉnh thành khác. Các đơn vị cần ứng dụng có thể tham khảo chi tiết Hướng dẫn kỹ thuật để tạo dựng chương trình làm giàu rừng phù hợp. Nhóm thực hiện nhiệm vụ cũng đề xuất Sở KH&CN TP.HCM tiếp tục hỗ trợ theo dõi và thu thập số liệu sinh trưởng các mô hình thí nghiệm để có thêm dữ liệu cho những giai đoạn phát triển tiếp theo của rừng ngập mặn.