Nghiên cứu đề xuất cơ chế và chính sách huy động chuyên gia cho TP.HCM

Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM vừa tổ chức Hội đồng tư vấn báo cáo kết quả nghiên cứu đề án “Xây dựng, đề xuất cơ chế, chính sách huy động chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước tham gia tư vấn, xây dựng và phản biện chính sách Thành phố Hồ Chí Minh”. Nhiệm vụ do Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM chủ trì, ThS. Phạm Bình An là chủ nhiệm, phối hợp cùng đội ngũ nghiên cứu liên ngành thực hiện, với mục tiêu tạo lập khung chính sách mới, minh bạch và đột phá, giúp Thành phố khai thác hiệu quả nguồn lực trí tuệ chất lượng cao trong và ngoài nước.

Toàn cảnh buổi tư vấn nghiệm thu

Theo nhóm nghiên cứu, Thành phố hiện nay đang đối diện với yêu cầu cấp bách phải huy động tri thức từ cộng đồng chuyên gia để giải quyết các bài toán chiến lược về quy hoạch đô thị, kinh tế - xã hội, hạ tầng, môi trường và chuyển đổi số. Trong khi đó, cơ chế hiện hành còn nhiều rào cản. Định mức thù lao và bồi dưỡng theo Thông tư 03/2023/TT-BTC được đánh giá là quá thấp, chưa tương xứng với công sức và giá trị chất xám. Thủ tục hành chính trong quá trình giải ngân, thanh toán, quyết toán còn rườm rà, gây phiền hà cho cả đơn vị tổ chức lẫn chuyên gia. Thành phố cũng chưa có một cơ sở dữ liệu chính thức, toàn diện về chuyên gia để thuận tiện tra cứu, lựa chọn. Việc mời gọi chuyên gia hiện vẫn phụ thuộc nhiều vào quan hệ cá nhân, thiếu tính hệ thống và minh bạch.

ThS. Phạm Bình An, đại diện nhóm nghiên cứu báo cáo

Bên cạnh đó, quy trình phối hợp hiện chưa tối ưu. Một số nhiệm vụ đặt hàng từ cấp trên giao xuống chưa có yêu cầu cụ thể, khiến chuyên gia khó chuẩn bị và đóng góp hiệu quả. Đặc biệt, chưa có cơ chế phản hồi rõ ràng cho chuyên gia về việc ý kiến đóng góp được tiếp thu, sử dụng như thế nào, dẫn đến giảm động lực cống hiến lâu dài. Khung pháp lý hiện tại cũng chủ yếu tập trung vào chính sách “thu hút” nhân tài dài hạn, còn thiếu một chính sách toàn diện dành riêng cho hoạt động “huy động” chất xám ngắn hạn, đa dạng và linh hoạt.

Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu đã đề xuất ba nhóm giải pháp then chốt. Thứ nhất, cải tổ cơ chế tài chính, trong đó đề xuất ban hành định mức thù lao mới có tính cạnh tranh, gắn liền với chất lượng sản phẩm, thay thế cơ chế cứng nhắc hiện nay. Nhóm nghiên cứu đề xuất mức chi đột phá: chủ trì hội thảo từ 5 - 10 triệu đồng/buổi, báo cáo chuyên đề nhanh tối đa 40 triệu đồng, chủ nhiệm nhiệm vụ khoa học - công nghệ có thể hưởng tối đa 60 triệu đồng/tháng. Đồng thời, cần thành lập Quỹ Nghiên cứu phát triển TP.HCM theo mô hình quỹ xã hội hóa, huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, cho phép chi trả linh hoạt, nhanh chóng cho các nhiệm vụ cấp bách.

Thứ hai, xây dựng các định chế và công cụ hỗ trợ. Cụ thể, Thành phố cần thiết lập nền tảng mạng lưới chuyên gia dạng số, nơi chuyên gia có thể cập nhật hồ sơ chuyên môn, đồng thời các cơ quan Nhà nước dễ dàng tra cứu, lựa chọn và công khai nhu cầu tư vấn. Song song, cần phát triển cơ sở dữ liệu kinh tế - xã hội mở, cung cấp nguồn dữ liệu chính thống và đầy đủ cho chuyên gia nghiên cứu. Ngoài ra, việc ban hành định hướng nghiên cứu dài hạn của Thành phố sẽ giúp công tác đặt hàng trở nên hệ thống, bài bản và có tầm nhìn hơn.

Thứ ba, tối ưu hóa quy trình huy động và sử dụng chuyên gia. Đề án nhấn mạnh việc minh bạch hóa quy trình từ khâu đặt hàng, tuyển chọn đến sử dụng kết quả; đơn giản hóa thủ tục hành chính, đẩy mạnh cơ chế khoán theo sản phẩm cuối cùng. Cần thiết lập cơ chế phản hồi bắt buộc, trong đó đơn vị tổ chức có trách nhiệm phản hồi bằng văn bản cho chuyên gia, nêu rõ ý kiến nào đã được tiếp thu, ý kiến nào chưa và lý do. Đồng thời, cần đa dạng hóa hình thức huy động như tham vấn nhóm nhỏ, đối thoại chiến lược trực tiếp với lãnh đạo thành phố, hay các nhóm làm việc trực tuyến. Bên cạnh thù lao, việc tôn vinh, khen thưởng định kỳ những chuyên gia có đóng góp nổi bật cũng được khuyến nghị như một giải pháp tạo động lực.

Hội đồng nghe báo cáo

Hội đồng tư vấn đánh giá cao tính cấp thiết của đề án và cho rằng các giải pháp đề xuất, đặc biệt về cơ chế tài chính, cơ sở dữ liệu và quy trình phản hồi, nếu được triển khai đồng bộ sẽ tạo bước đột phá trong việc khai thác nguồn lực chất xám cho thành phố. Đây sẽ là tiền đề để TP.HCM không chỉ thu hút nhân tài, mà còn huy động trí tuệ từ cộng đồng chuyên gia một cách hiệu quả, phục vụ cho các mục tiêu phát triển nhanh, bền vững, gắn với đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.

Nhật Linh - CESTI