Tác dụng an thần từ thang thuốc điều trị mất ngủ có thành phần từ dược liệu: Xấu hổ, Vông nem, Hậu phác nam và Cam thảo nam

Với mong muốn tìm kiếm các giải pháp cải thiện tình trạng mất ngủ, con người dần dần tìm đến các phương pháp bằng những liều thuốc, bên cạnh các loại thuốc có nguồn gốc hóa dược trên thị trường là các thuốc có nguồn gốc thảo dược và các bài thuốc y học cổ truyền có nguồn gốc rõ ràng, giá cả phải chăng, cụ thể là các sản phẩm thuốc giải lo âu, an thần. Từ nhu cầu thực tế, nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh đã tiến hành nghiên cứu để tìm thêm giải pháp hiệu quả trong điều trị triệu chứng mất ngủ từ bài thuốc có thành phần gồm các dược liệu: Xấu hổ, Vông nem, Hậu phác nam và Cam thảo nam. Đây là nhiệm vụ do Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh chủ trì thực hiện, TS. Hứa Hoàng Oanh làm chủ nhiệm nghiên cứu.           

Xu hướng sử dụng thuốc an thần để điều trị mất ngủ

Hiện nay, mất ngủ được coi là một trong những vấn đề quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe con người không chỉ thể chất mà cả tinh thần. Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy khoảng 19-74% triệu chứng mất ngủ liên quan đến yếu tố tâm thần. Có nhiều nguyên nhân gây mất ngủ, một số nghiên cứu cho thấy mối tương quan đáng kể giữa các triệu chứng của trầm cảm, lo âu, căng thẳng và chứng mất ngủ. Để điều trị mất ngủ, ngoài liệu pháp tâm lý thì việc sử dụng thuốc an thần là rất quan trọng. Thị trường trong nước hiện có nhiều sản phẩm thuốc giải lo âu, an thần với nguồn gốc hóa dược. Những thuốc này cho hiệu quả tốt, tuy nhiên có nhiều hạn chế do các tác dụng không mong muốn, đặc biệt là gây tăng dung nạp, lệ thuộc thuốc. Hơn nữa, đa số sản phẩm thảo dược có thành phần từ dược liệu nhập khẩu nên chất lượng khó kiểm soát, giá thành khá cao. Vì vậy, các thầy thuốc đã nghiên cứu thang thuốc có thành phần từ dược liệu nguồn gốc thuốc nam, phối ngẫu theo kinh nghiệm và lý luận y học cổ truyền. Tuy nhiên, việc này có nhược điểm là cần chuẩn bị dụng cụ sắc, tốn thời gian sắc thuốc, bất tiện cho bệnh nhân ngoại trú. Thấu hiểu thực trạng ấy, nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh đã thực hiện chuyển dạng bào chế viên nang cứng từ bài thuốc có thành phần gồm các dược liệu: Xấu hổ, Vông nem, Hậu phác nam và Cam thảo nam giúp tăng hiệu quả và tuân thủ điều trị cho người sử dụng thuốc.

Hình ảnh sản phẩm viên nang An Thần, sản phầm do nhóm nghiên cứu của Đạị học Y Dược TP Hồ Chí Minh thực hiện

Tính an toàn và tác dụng an thần, giải lo âu, chống trầm cảm của sản phẩm và Tác động đến Kinh tế, Xã hội và Môi trường

Nhóm nghiên cứu đã đánh giá tính an toàn của viên nang cứng an thần với liều tối đa 108 viên/kg thể trọng chuột, không thể hiện độc tính cấp đường uống. Về độc tính bán trường diễn, chuột uống viên nang cứng an thần với liều 1-2 viên/kg mỗi ngày một lần, liên tục trong 60 ngày, không cho thấy bất kỳ bất thường nào về hành vi, thể trạng tổng quát, chức năng gan-thận và công thức máu. Kết quả này khẳng định sản phẩm an toàn, không có độc tính. Khi đánh giá tác dụng an thần, giải lo âu, chống trầm cảm trên chuột bị stress cô lập, viên nang liều 1 viên/kg và 2 viên/kg giúp hồi phục giấc ngủ diazepam bị rút ngắn. Đặc biệt, liều 1 viên/kg thể hiện tác dụng giải lo âu rõ rệt hơn, cả hai liều đều có tác dụng chống trầm cảm. Dựa trên kết quả dược lý, liều dự kiến cho người là uống ngày 2 lần, mỗi lần 2-4 viên, vào buổi tối và 60 phút trước khi ngủ.

Sản phẩm chất lượng từ dược liệu có nguồn gốc xác định (C/O) và đạt tiêu chuẩn chất lượng (C/Q) phù hợp với định hướng phát triển ngành dược Việt Nam. Việc phát triển viên nang từ dược liệu như Xấu hổ, Vông nem, Hậu phác nam và Cam thảo nam không chỉ mở ra hướng điều trị mất ngủ mới, mà còn bảo tồn kiến thức y học truyền thống và sử dụng bền vững nguồn dược liệu bản địa. Kinh tế được cải thiện nhờ tạo ra sản phẩm mới, tăng giá trị cho nguyên liệu địa phương và mở rộng thị trường xuất khẩu. Xã hội hưởng lợi từ việc cải thiện sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh tật và tăng cường kiến thức về chăm sóc sức khỏe tự nhiên. Môi trường được bảo vệ khi áp dụng các phương pháp sản xuất thân thiện, giảm thiểu hóa chất độc hại và khuyến khích trồng dược liệu hữu cơ. Tuy nhiên, cần quản lý nguồn dược liệu để tránh khai thác quá mức, đảm bảo cân bằng và phục hồi hệ sinh thái. Nghiên cứu cần thực hiện trách nhiệm, minh bạch và công bằng trong chia sẻ lợi ích từ các giải pháp, giúp tối ưu hóa lợi ích kinh tế và xây dựng xã hội bền vững, môi trường sống lành mạnh cho thế hệ tương lai.

Sơ lược kết quả mà nhóm nghiên cứu đã đạt được, kết luận và kiến nghị của nhóm nghiên cứu

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành một loạt các bước quan trọng trong quá trình nghiên cứu và phát triển thang thuốc điều trị mất ngủ từ các dược liệu Xấu hổ, Vông nem, Hậu phác nam và Cam thảo nam. Đầu tiên, các nguyên liệu này đã được lấy mẫu và kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn theo Dược điển Việt Nam V (DĐVN V) và theo tiêu chuẩn cơ sở đối với các dược liệu chưa có tiêu chuẩn trong DĐVN V. Quy trình định lượng chất đánh dấu như mimosin trong Xấu hổ và coixol trong Cam thảo nam đã được xây dựng và thẩm định kỹ lưỡng. Tiếp theo, nhóm nghiên cứu đã chiết xuất cao từ dược liệu bằng cách tối ưu hóa điều kiện chiết xuất với dung môi là nước, tỷ lệ dược liệu với dung môi là 1:21, chiết 2 lần, mỗi lần 2 giờ tính từ lúc nước bắt đầu sôi. Quy trình chiết xuất cao và định lượng chất đánh dấu như mimosin và coixol, cùng với chất bảo quản kali sorbat trong cao chiết, được xây dựng và thẩm định bằng phương pháp HPLC-PDA. Nhóm nghiên cứu cũng đã thực hiện định tính sự hiện diện của các dược liệu Xấu hổ, Vông nem, Hậu phác nam và Cam thảo nam trong cao chiết bằng sắc ký lớp mỏng và định lượng chất đánh dấu trong cao chiết bằng phương pháp HPLC. Tiêu chuẩn cơ sở cao chiết bao gồm các chỉ tiêu cảm quan, độ ẩm, định tính, giới hạn kim loại nặng, giới hạn nhiễm khuẩn, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và định lượng đồng thời mimosin và coixol trong cao chiết. Sau đó, nhóm nghiên cứu đã sản xuất ba lô cao chiết từ dược liệu với quy mô 40 kg dược liệu mỗi lô và đánh giá khả năng tái lặp của quy trình sản xuất. Kết quả cho thấy quy trình sản xuất phù hợp và có khả năng tái lặp.

Nhóm nghiên cứu đã đánh giá độc tính cấp của cao chiết nước (cao khô quy về 0% độ ẩm) và kết quả cho thấy không có độc tính đường uống với liều tối đa 39 g/kg thể trọng chuột. Khảo sát liều cao có tác dụng an thần, giải lo âu cũng được thực hiện qua thực nghiệm hồi phục giấc ngủ diazepam và thực nghiệm sáng/tối. Trong giai đoạn tiếp theo, nhóm tiến hành nghiên cứu bào chế sản phẩm, khảo sát loại tá dược và tỷ lệ phù hợp để xây dựng công thức viên nang cứng. Sản phẩm viên nang cứng số 0, màu đỏ, chứa hàm lượng tương đương 360 mg cao (quy về 0% độ ẩm) đã được bào chế thành công với ba lô quy mô phòng thí nghiệm mỗi lô 1.000 viên. Tiêu chuẩn cơ sở sản phẩm được đề xuất và quy trình sản xuất viên nang cứng được thử nghiệm trên ba lô nghiên cứu với quy mô 14.000 viên mỗi lô. Cuối cùng, nhóm nghiên cứu đã tiến hành khảo sát độ ổn định của viên nang cứng trong điều kiện bảo quản thực tế và điều kiện già hóa cấp tốc. Kết quả sau thời gian 0, 3, và 6 tháng cho thấy sản phẩm đạt chất lượng theo tiêu chuẩn cơ sở và không có sự biến đổi về chất lượng so với ban đầu. Những kết quả này đã mở ra triển vọng mới trong việc ứng dụng dược liệu trong điều trị mất ngủ và mang lại hy vọng cho những người gặp vấn đề về giấc ngủ.

Sản phẩm này không chỉ nâng cao sức khỏe cho người dân TP. Hồ Chí Minh và cả nước, giúp giảm tỷ lệ mất ngủ do stress mà còn giảm chi phí điều trị nhờ kiểm soát được chất lượng và hiệu quả điều trị. Thang thuốc được hiện đại hóa và ứng dụng hiệu quả hơn, sử dụng nguyên liệu trong nước, nâng cao giá trị dược liệu bản địa. Kết quả nghiên cứu góp phần phát triển vùng trồng dược liệu trong nước, cung cấp cho ngành công nghiệp dược và tiềm năng xuất khẩu, tạo cơ hội kinh tế cho người trồng dược liệu và việc làm cho lao động vùng nông nghiệp, cải thiện kinh tế cho người dân.