Điều trị bệnh gout từ thuốc dược liệu chiết xuất từ hoa Sao nhái hoa vàng

Đội ngũ các nhà khoa học tại Trung tâm Khoa học Công nghệ Dược Sài Gòn (ĐH Y Dược TP.HCM) vừa hoàn thiện công thức, quy trình sản xuất và tiêu chuẩn cơ sở các dạng chế phẩm (viên nang, viên nén bao phim và cốm phân tán) từ cao chiết dược liệu Sao nhái hoa vàng có khả năng hỗ trợ điều trị bệnh gout...

Gout là một bệnh rối loạn chuyển hóa base nhân purin ngày càng phổ biến và có xu hướng gia tăng. Cơ chế bệnh sinh của gout là do sự gia tăng nồng độ acid uric trong cơ thể, đồng thời cũng gia tăng nồng độ các gốc oxy hóa gây tổn thương tế bào. Khi acid uric trong máu tăng tăng cao vượt quá giới hạn sẽ xuất hiện các đợt gout cấp với tình trạng viêm, đau khớp dữ dội do sự lắng đọng các tinh thể muối urat trong khớp. Bệnh gout nếu không được điều trị kịp thời không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống, mà còn gây ra các biến chứng nặng nề trên các cơ quan khác chẳng hạn như thận và tim.

Bệnh gout thường gặp ở các nước phát triển, chiếm khoảng 0,02-0,2% dân số, với 95% nam giới trong độ tuổi trung niên từ 30-40 tuổi. Nữ giới thường mắc chứng bệnh này ở độ tuổi 60-70 tuổi. Tại Việt Nam, gout đứng hàng thứ tư trong các bệnh khớp nội trú thường gặp. Chí phí cho bệnh gout ngày càng tăng từ 151 tỷ (năm 2017) đến hơn 300 tỷ đồng (năm 2020), chủ yếu tập trung vào các thuốc hóa dược. Đối với đợt cấp, bệnh nhân phải sử dụng colchicin và các thuốc kháng viêm, sau đợt cấp phải sử dụng trong thời gian dài nhóm thuốc làm giảm acid uric máu.

Một trong các thuốc được chỉ định đầu tay hiện nay là allopurinol, tuy nhiên allopurinol lại có nhiều tác dụng phụ như tăng enzym gan, suy thận và đặc biệt là dị ứng.

Trước những tác dụng phụ có hại allopurinol, xu hướng sử dụng các thuốc có nguồn gốc từ dược liệu có hoạt tính ức chế xanthin oxidase và có tác động kháng viêm nhằm hỗ trợ điều trị gout, giảm tác dụng phụ có nhu cầu rất lớn. Một số hợp chất được tìm thấy trong dược liệu như flavonoid (quercetin, luteolin,…), carotenoid đã được biết tới có khả năng ức chế enzym xanthin oxidase giúp làm giảm acid uric. Việc ức chế enzym xanthin oxidase cũng là một cơ chế chống oxy hóa hiệu quả do enzym xanthin oxidase sinh ra các gốc tự do superoxide, khi nồng độ các gốc tự do này quá cao sẽ gia tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, gây lão hóa và ung thư.

Tuy nhu cầu sử dụng thực phẩm hỗ trợ sức khỏe từ dược liệu điều trị gout ngày càng tăng nhưng số lượng thực phẩm hỗ trợ sức khỏe từ diệu liệu cũng như thực phẩm bảo vệ sức khỏe về gout rất ít.

Nguồn dược liệu dồi dào

Trong khi đó, Sao nhái hoa vàng (Cosmos sulphureus Cav.) là loại cây cảnh được trồng nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Đây là loài duy nhất trong chi Cúc chuồn (Cosmos) có hoa ăn được. Sao nhái hoa vàng là loại dược liệu được ứng dụng trong y học cổ truyền ở Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan bởi các chất chiết xuất từ loài cây trên được chứng minh là ức chế vi khuẩn, nấm và vi rút và có tác dụng chống viêm mạnh trong các thí nghiệm trên mô hình động vật.

Các công trình nghiên cứu thực hiện trên hoa Sao nhái hoa vàng trước đây đã phân lập được các hợp chất được chứng minh có hoạt tính chống oxy hóa và ức chế xanthin oxidase vượt trội, rất tiềm năng trong hỗ trợ điều trị gout. Tuy nhiên, vẫn chưa có một công trình nghiên cứu nào về khả năng điều trị gout được thực hiện. Các nghiên cứu về hoạt tính sinh học của Sao nhái hoa vàng cũng hạn chế tại Việt Nam và quốc tế.

Bên cạnh đó, tại Việt Nam, loài Sao nhái hoa vàng được trồng khắp nơi, song lại chưa được khai thác triệt để ở khía cạnh tiềm năng làm thuốc chữa bệnh.

Nhận thấy tiềm năng từ nguồn hoa dược liệu này, trong giai đoạn năm 2021-2024, Trung tâm Khoa học Công nghệ Dược Sài Gòn (Sapharcen) đã triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ "Nghiên cứu điều chế các dạng chế phẩm từ hoa cây Sao nhái hoa vàng (Cosmos sulphureus Cav.)" để giải quyết bài toán trên, từng bước hiện thực hóa việc sản xuất các loại chế phẩm thuốc dược liệu có khả năng điều trị gout thân thiện với người sử dụng.

Theo đó, dưới sự chủ trì của TS. Ngô Kiến Đức, các nhà khoa học đã đã tiến hành các nội dung như mô tả thực vật và định danh loài Sao nhái hoa vàng, tiêu chuẩn hóa nguyên liệu đầu vào (thực vật hoa Sao nhái hoa vàng); chiết xuất các cao toàn phần hoa Sao nhái hoa vàng dùng cho thử nghiệm tác dụng sinh học hướng điều trị gout; và nghiên cứu xây dựng và tối ưu hóa quy trình chiết xuất cao định chuẩn theo định hướng sinh học.

Đồng thời, các nhà khoa học tại trung tâm Sapharcen cũng khảo sát tác dụng hạ acid uric máu và kháng viêm in vivo của cao định chuẩn; xây dựng tiêu chuẩn cơ sở và đánh giá độ ổn định của cao định chuẩn hoa Sao nhái hoa vàng. Cụ thể, đã xây dựng quy trình định lượng đồng thời coreopsin và luteolin trong dược liệu Sao nhái hoa vàng bằng phương pháp HPLC. Phương pháp đã được thẩm định đạt và có thể áp dụng để kiểm nghiệm dược liệu Sao nhái hoa vàng. Trên cơ sở đó, đã xây dựng được bộ tiêu chuẩn cơ sở cho dược liệu dựa trên các chỉ  tiêu đã quy định trong Dược điển Việt Nam V như tính chất, cảm quan, định tính, độ ẩm, độ tro toàn phần, độ tro không tan trong acid, định lượng (dược liệu khô chứa không ít hơn 10 mg/g coreopsin và 0,8 mg/g luteolin).

Các dạng chế phẩm từ cao chiết định chuẩn Sao nhái hoa vàng được Trung tâm Sapharcen sản xuất thử nghiệm trong quá trình triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ

Là phần quan trọng của nhiệm vụ, TS. Ngô Kiến Đức và cộng sự đã hoàn thiện việc xây dựng công thức và quy trình sản xuất một số dạng chế phẩm từ cao chiết định chuẩn bao gồm nang cứng, viên nén bao phim và cốm hòa tan ở quy mô phòng thí nghiệm; nâng cấp cỡ lô các quy trình sản xuất, xây dựng tiêu chuẩn và quy trình kiểm nghiệm các dạng chế phẩm, đánh giá độ ổn định chế phẩm.

Lưu đồ điều chế viên nang Sao nhái hoa vàng quy mô phòng thí nghiệm

Hiệu quả điều trị cao

Kết quả đề tài đã chiết xuất được các cao chiết Sao nhái hoa vàng và sơ bộ sàng lọc định hướng điều trị gout, tối ưu hóa quy trình chiết xuất cao định chuẩn Sao nhái hoa vàng dựa trên kết quả sàng lọc và định hướng theo tác dụng sinh học.

"Quy trình đề xuất có thể tạo được cao định chuẩn với hiệu suất 40% tính trên dược liệu khô", TS. Ngô Kiến Đức cho biết, "Cao thu được có hàm lượng flavonoid và hoạt tính ức chế xanthine oxidase tốt nhất".

Báo cáo trước hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ do Sở KH&CN TP.HCM tổ chức, đại diện Trung tâm Sapharcen khẳng định, qua thử nghiệm tính an toàn bao gồm độc tính cấp và độc tính bán trường diễn, đã xác định cao định chuẩn không có độc tính cấp, và với liều 250-500 mg/kg, cao định chuẩn không gây độc tính bán trường diễn trên chuột thử nghiệm. Xác định được tác dụng hạ acid uric máu của cao chiết Sao nhái hoa vàng liều 250 mg/kg tương đương thuốc đối chiếu allopurinol liều 10 mg/kg thể trọng chuột.

Ngoài ra, kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, tác dụng kháng viêm của cao chiết Sao nhái hoa vàng liều 250 mg/kg tương đương thuốc đối chiếu celecoxib liều 25 mg/kg thể trọng chuột.

"Với mức liều này, có thể xác định liều sử dụng cho người trong một ngày là khoảng 900 mg cao khô Sao nhái hoa vàng dùng để hỗ trợ điều trị gout", TS. Ngô Kiến Đức thông tin.

Được biết, các sản phẩm chính của nhiệm vụ là cao định chuẩn; viên nén có thành phần cao hoa Sao nhái hoa vàng và tá dược, đóng trong chai thủy tinh (30 viên/lọ/1 hộp); cốm hòa tan chứa thành phần cao hoa Sao nhái hoa vàng và tá dược, đóng trong vỉ nhôm; viên nang có thành phần cao hoa sao nhái hoa vàng và tá dược, đóng trong chai thủy tinh (30 viên/lọ/1 hộp).

Ngoài ra, công thức và quy trình điều chế các sản phẩm viên nén, viên nang và cốm phân tán chứa cao Sao nhái hoa vàng cũng được hoàn thành và kiểm tra tính ổn định qua 3 lô thử nghiệm ở mỗi quy trình: Điều chế cốm hòa tan từ cao bán thành phẩm quy mô 500-1.000 gói; điều chế viên nang cứng từ cao bán thành phẩm quy mô 5.000-10.000 viên; điều chế viên nén bao phim từ cao bán thành phẩm quy mô 5.000-10.000 viên. Sản phẩm tạo ra đạt tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V.

Đại diện Saphargen cho biết, trong thời gian tới, nếu tiếp tục được sự hỗ trợ kinh phí từ Nhà nước và các Sở, ban ngành, đơn vị liên quan, thì Sapharcen sẽ tiến hành nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng cho các chế phẩm cao chiết Sao nhái hoa vàng, cũng như nâng cấp quy mô sản xuất lên mức công nghiệp (50.000-100.000 viên/lô), từng bước chuyển giao và thương mại hóa các chế phẩm từ Sao nhái hoa vàng, hướng đến mục tiêu phát triển mạnh mẽ tiềm lực y học - y tế địa phương, góp phần ngày càng nâng cao hơn nữa năng lực khám chữa bệnh, đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe cho của người dân trên địa bàn TP.HCM nói riêng và cả nước nói chung.