Phụ nữ làm khoa học vẫn đang phải vượt qua nhiều rào cản, từ định kiến giới, áp lực gia đình đến thiếu cơ chế hỗ trợ đặc thù... Thế nhưng, những "bông hồng trí tuệ" Việt đang dần khẳng định vị thế với những đóng góp quan trọng và khát vọng bứt phá trong khoa học.

Thông điệp được đưa ra tại hội thảo "Dấu ấn trí tuệ của nhà khoa học nữ Việt Nam và khát vọng bứt phá trong kỷ nguyên mới" do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Đại học Quốc gia TP.HCM và Báo Phụ Nữ TP.HCM phối hợp tổ chức ngày 28/8/2025, trong bối cảnh cả nước đang nỗ lực thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Hội thảo diễn ra tại TP.HCM, quy tụ nhiều nhà khoa học nữ tiêu biểu, lãnh đạo các cơ quan quản lý và chuyên gia, không chỉ là dịp tôn vinh những đóng góp của các nhà khoa học nữ mà còn là diễn đàn để thảo luận về những thách thức và giải pháp tháo gỡ rào cản, đồng thời khẳng định thông điệp mạnh mẽ: hỗ trợ phụ nữ làm khoa học không phải là ưu ái, mà là hành động công bằng để khơi mở tiềm năng của một nửa dân số trong công cuộc kiến tạo tương lai.

Theo bà Lý Việt Trung, Tổng Biên tập Báo Phụ Nữ TP.HCM, khoa học và công nghệ là một trong 8 lĩnh vực của mục tiêu quốc gia về bình đẳng giới. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 46% nhân lực nghiên cứu là nữ - một con số ấn tượng so với mức trung bình toàn cầu, nhưng tỷ lệ phụ nữ ở các vị trí lãnh đạo học thuật và trong các lĩnh vực STEM vẫn còn khiêm tốn.

Những thông tin trao đổi tại hội thảo là những ý kiến tâm huyết, các khuyến nghị chính sách nhằm đóng góp cho việc xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bao trùm và phát triển bền vững, nơi phụ nữ được khích lệ dấn thân, được tạo điều kiện phát triển bình đẳng và được tôn vinh xứng đáng, bà Lý Việt Trung chia sẻ.

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai (Phó Giám đốc ĐHQG-HCM) trình bày tham luận tại hội thảo

Với tham luận Nữ trí thức - nhân tố kết nối "ba nhà" và kiến tạo đột phá khoa học công nghệ trong kỷ nguyên mới, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai (Phó Giám đốc ĐHQG-HCM) khẳng định: Những bông hồng trí tuệ của Việt Nam không chỉ làm đẹp cho đời mà còn là những người kiến tạo tri thức, dẫn dắt đổi mới, góp phần thực hiện khát vọng phát triển của dân tộc. Bà nhấn mạnh vai trò của nữ trí thức trong mô hình hợp tác "ba nhà" (nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp), nơi phụ nữ không chỉ là người thực hiện mà còn là chất xúc tác quan trọng, giúp kết nối tri thức với thực tiễn và khơi dậy cảm hứng đổi mới trong cộng đồng.

Tuy nhiên, bà Mai cũng chỉ rõ những thách thức mà phụ nữ làm khoa học đang đối diện như khoảng cách giới ở các vị trí quản lý, thiếu cơ hội tiếp cận các dự án lớn, định kiến vô hình trong lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu. Bà ví khát vọng dân tộc như một cỗ đại bàng vươn đôi cánh, thì một trong hai cánh đó không thể thiếu sức mạnh từ những "đôi cánh nhỏ" của hàng triệu người phụ nữ tài năng, nhiệt huyết. Bà Mai cho rằng, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã trao sứ mệnh cho phụ nữ nhiều ngang nam giới là "lời hiệu triệu" để các nhà khoa học nữ dám nghĩ dám làm, dẫn dắt sáng tạo. "Trao cơ hội cho phụ nữ làm khoa học không phải là ưu ái, mà là đầu tư thông minh cho tương lai", bà nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Nguyễn Minh Hoà (Chuyên gia Xã hội học và Phát triển đô thị), phụ nữ làm khoa học thường phải chịu "gánh nặng kép" khi vừa phải gánh vác việc nhà, chăm sóc gia đình vừa phải đối mặt với áp lực công việc, đặc biệt trong một lĩnh vực đòi hỏi sự tập trung cao và không ngừng cập nhật tri thức. Ông Hòa khẳng định, nghiên cứu khoa học không phải là một công việc làm thêm, mà phải là một sự nghiệp, một công việc thực sự nghiêm túc, đòi hỏi chấp nhận hy sinh rất nhiều về thời gian và công sức. Do đó, phụ nữ làm khoa học cần phải có lòng đam mê, sự kiên định và cả sự chia sẻ từ phía gia đình.

PGS.TS Bùi Hồng Đăng, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công thương TP.HCM chia sẻ tại hội thảo

Từ góc độ của một trường đại học, PGS.TS Bùi Hồng Đăng, Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công thương TP.HCM đã chia sẻ những kinh nghiệm, chính sách hỗ trợ toàn diện dành cho nữ giảng viên, nhà khoa học nữ tại trường. Các chính sách này bao gồm tạo môi trường làm việc linh hoạt, thân thiện, với các dịch vụ hỗ trợ như nhà trẻ trong khuôn viên trường, tư vấn tâm lý, các chương trình vinh danh, truyền thông để tôn vinh đóng góp của phụ nữ trong nghiên cứu khoa học.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, bà Nguyễn Ngọc Tuyết Trinh (Phó Tổng Giám đốc L’Oréal Việt Nam) chỉ ra 6 thách thức lớn mà phụ nữ làm khoa học thường gặp: định kiến văn hóa khiến phụ nữ ít hiện diện trong các ngành kỹ thuật, công nghệ; gánh nặng gia đình, dẫn đến gián đoạn sự nghiệp; thiếu cơ chế linh hoạt để hỗ trợ phụ nữ cân bằng công việc - cuộc sống; rào cản tiếp cận vị trí lãnh đạo học thuật; cơ hội công bố quốc tế và tham gia dự án lớn hạn chế; thiếu kết nối cộng đồng hỗ trợ nữ trí thức trẻ. Bà đề xuất một "lộ trình chiến lược" trao quyền cho phụ nữ, bao gồm: cải cách chính sách, kết nối hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện và tôn vinh các nhà khoa học nữ để tạo ra một cộng đồng khoa học nữ mạnh mẽ, đa dạng và năng động. Chương trình "L’Oreal – UNESCO For Women in Science" là sáng kiến toàn cầu của L’Oréal và UNESCO đã được triển khai tại Việt Nam. Chương trình được ví như "giải Nobel dành cho phụ nữ", đã trao tặng nhiều suất học bổng, vinh danh các nhà khoa học nữ tài năng, đồng thời tổ chức các chương trình truyền cảm hứng STEM cho nữ sinh. Đây là những bước đi cụ thể nhằm tạo động lực, trao quyền và thúc đẩy sự hiện diện của phụ nữ trong khoa học.

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú (Trung tâm Y Sinh học phân tử - Đại học Y Dược TP.HCM) trình bày tham luận tại hội thảo

Tại hội thảo, TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú (Trung tâm Y Sinh học phân tử - Đại học Y Dược TP.HCM) cũng chia sẻ câu chuyện truyền cảm hứng về hành trình nghiên cứu và kết nối khoa học quốc tế. Nhóm nghiên cứu của bà đã hợp tác với các nhà khoa học tại Hồng Kông - Hàn Quốc để tự tách dị nguyên từ hải sản Việt Nam, giúp giảm chi phí và tự chủ công nghệ, không phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu… Bà Kim Tú cho rằng, rào cản pháp lý và thiếu chính sách thương mại hóa kết quả nghiên cứu khiến nhiều công trình khoa học khó đi vào thực tiễn. Bà kiến nghị hoàn thiện hành lang pháp lý, chính sách ưu đãi thuế và cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng khoa học công nghệ, song song với việc tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp cận công nghệ lõi.

Hội thảo quy tụ nhiều nhà khoa học nữ tiêu biểu, lãnh đạo các cơ quan quản lý và chuyên gia tham dự 

Ông Phạm Huỳnh Quang Hiếu, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, cho biết: Thành phố tự hào có đội ngũ trí thức đông đảo, trong đó phụ nữ chiếm gần 49,9% tổng số nhân lực nghiên cứu - phát triển. Nhiều công trình nghiên cứu, sáng kiến của nữ trí thức TP.HCM đã có đóng góp quan trọng trong các lĩnh vực ưu tiên như y sinh học, công nghệ cao, chuyển đổi số, nông nghiệp đô thị và công nghệ môi trường. Song, cũng cần nhìn nhận thẳng thắn rằng: tỷ lệ nữ chủ trì nhiệm vụ KH&CN hay tham gia hội đồng tư vấn, tuyển chọn, nghiệm thu còn hạn chế (chỉ khoảng 25-32%). Điều này đòi hỏi những cơ chế hỗ trợ đặc thù để tạo môi trường công bằng, khuyến khích phụ nữ vươn lên khẳng định vai trò lãnh đạo học thuật.

Ông Phạm Huỳnh Quang Hiếu, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM phát biểu tại hội thảo

Ông Hiếu nhấn mạnh: Hỗ trợ phụ nữ làm khoa học không phải là sự "ưu ái", mà là hành động công bằng, là một chiến lược đầu tư thông minh để gia tăng sự đa dạng, sáng tạo và tính bền vững của hệ sinh thái khoa học - công nghệ Thành phố. Ông cho biết, TP.HCM đang triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp về cơ chế chính sách bình đẳng trong nghiên cứu khoa học; xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở, không rào cản; hình thành các mô hình hỗ trợ chuyên biệt, đầu tư cho nhân lực nữ trong lĩnh vực mũi nhọn. Cụ thể, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM đã và đang tham mưu triển khai cơ chế cộng điểm ưu tiên cho nhà khoa học nữ có thời gian gián đoạn hợp lý, cho phép linh hoạt tiến độ nghiên cứu và lồng ghép yếu tố giới vào đánh giá hiệu quả các chương trình khoa học trọng điểm. Đồng thời, đẩy nhanh việc xây dựng nền tảng dữ liệu dùng chung, kết nối nguồn tài trợ và cơ sở dữ liệu chuyên gia để hỗ trợ nữ trí thức tham gia mạnh mẽ vào hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Sở cũng đang nghiên cứu thí điểm Quỹ hỗ trợ nhà khoa học nữ trẻ, xây dựng các "vườn ươm tài năng nữ" theo mô hình 3 trong 1 (cung cấp tài chính ban đầu, kết nối cố vấn, đào tạo kỹ năng mềm) và phối hợp với Hội Nữ trí thức để vận hành Mạng lưới Nữ khoa học - công nghệ TP.HCM.

PGS.TS Huỳnh Thành Đạt (Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương) tin tưởng rằng: với sự đồng bộ từ chính sách vĩ mô, sự đổi mới trong giáo dục, đào tạo cùng những hành động cụ thể, quyết liệt, sẽ ngày càng có nhiều nhà khoa học nữ Việt Nam hiện diện trên các diễn đàn khoa học trong và ngoài nước, khẳng định vị thế của những "bông hồng trí tuệ Việt"… Ông đề nghị cụ thể hóa bình đẳng giới trong luật về khoa học - công nghệ, đồng thời tạo môi trường đổi mới sáng tạo để phụ nữ dám nghĩ, dám làm, dám bứt phá, góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

PGS.TS Huỳnh Thành Đạt (Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương) phát biểu tại hội thảo

Ông cũng nêu 5 nhóm giải pháp chính để cụ thể hóa mục tiêu của Nghị quyết số 57-NQ/TW: xây dựng môi trường làm việc thân thiện, bình đẳng, nâng cao nhận thức xã hội, giải quyết vấn đề "gánh nặng kép"; cải thiện chính sách, đảm bảo phụ nữ có cơ hội tiếp cận các nguồn lực và vị trí lãnh đạo một cách công bằng; hỗ trợ tài chính và phát triển chuyên môn (các quỹ, chương trình hỗ trợ riêng cho nữ giới làm khoa học); tăng cường đào tạo kỹ năng lãnh đạo, giúp nữ trí thức có thêm cơ hội tham gia vào các vị trí lãnh đạo, hoạch định chính sách; đẩy mạnh truyền thông, tôn vinh, lan tỏa những câu chuyện thành công, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.

Lam Vân (CESTI)