TP.HCM: Hoàn thiện bộ tiêu chí xây dựng xã nông thôn mới thông minh và thương mại điện tử

Mô hình giải pháp cũng như bộ tiêu chí xây dựng xã nông thôn mới thông minh và xã nông thôn mới thương mại điện tử là cơ sở khoa học quan trọng để TP.HCM nhân rộng, tiếp tục đẩy mạnh việc triển khai các xã nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu, gắn liền với sự phát triển của khoa học - công nghệ trong phạm vi địa phương TP.HCM mới có quy mô lớn hơn sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra mạnh mẽ, quá trình hội nhập quốc tế đã trở thành xu hướng tất yếu, đặt ra nhiều yêu cầu mới về năng lực thích ứng, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững cho các quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển như Việt Nam.

Đối với khu vực nông thôn, hội nhập không chỉ mang lại nhiều cơ hội mở rộng hợp tác, nâng cao năng lực sản xuất và tiêu thụ sản phẩm mà còn đặt ra những thách thức lớn về năng lực cạnh tranh, chuyển đổi số và phát triển hài hòa giữa đô thị và nông thôn.

Trong hơn một thập kỷ qua, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã đạt được những thành tựu to lớn, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân nông thôn. Tuy nhiên, trong bối cảnh mới, việc tiếp tục phát triển mô hình nông thôn mới theo hướng thông minh và gắn với thương mại điện tử là yêu cầu cấp thiết nhằm bắt kịp xu thế phát triển chung và hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Việc tích hợp các nền tảng công nghệ số, dữ liệu lớn và thương mại điện tử vào nông thôn không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất - kinh doanh mà còn mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, thúc đẩy hình thành kinh tế số ở khu vực nông thôn.

Trong đó, mô hình xã nông thôn mới thương mại điện tử là một bước tiến quan trọng, đóng vai trò làm cầu nối giữa nông dân và người tiêu dùng, giữa sản phẩm địa phương và thị trường toàn cầu. Mô hình này giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho người dân, thúc đẩy quá trình số hóa sản xuất và minh bạch hóa chuỗi giá trị nông sản.

Trên tinh thần đó, TP.HCM với vai trò là trung tâm kinh tế, khoa học - công nghệ và giao thương quốc tế của cả nước - có điều kiện thuận lợi để triển khai thí điểm các mô hình nông thôn mới thông minh và thương mại điện tử tại các vùng nông thôn còn nhiều tiềm năng như huyện Củ Chi và huyện Cần Giờ - TP.HCM (trước hợp nhất với tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu từ thời điểm 1/7/2025).

Đây không chỉ là nhiệm vụ mục tiêu có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc trong việc nâng cao năng lực nội tại của các xã nông thôn, mà còn là bước đi cần thiết để bảo đảm sự phát triển đồng bộ, toàn diện và bền vững cho khu vực nông nghiệp – nông thôn của Thành phố trong kỷ nguyên số.

Từ những lý do trên, việc thực hiện nhiệm vụ khoa học - công nghệ "Nghiên cứu xây dựng mô hình xã nông thôn mới thông minh và xã nông thôn mới thương mại điện tử trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh" do Trường Đại học Mở TP.HCM thực hiện là thực sự cần thiết, có tính cấp bách cả về lý luận và thực tiễn, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu phát triển nông thôn mới giai đoạn tiếp theo.

TS. Phan Trần Minh Khuê, chủ nhiệm triển khai nhiệm vụ cho biết việc xây dựng mô hình xã nông thôn mới thông minh và thương mại điện tử là xu hướng đang được nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện ở khu vực nông nghiệp và nông thôn. Nhiều nghiên cứu, đề xuất mô hình và triển khai thí điểm đã được thực hiện ở cả trong nước và quốc tế, góp phần định hình các nguyên tắc, tiêu chí và giải pháp phù hợp với điều kiện cụ thể của từng vùng miền.

Cũng theo lời TS. Phan Trần Minh Khuê, hai khái niệm trung tâm được xác định trong đề án bao gồm:

· Xã nông thôn mới thông minh: Là mô hình xã nông thôn mới được nâng cấp thông qua ứng dụng sâu rộng công nghệ số, dữ liệu và các giải pháp đổi mới sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng đời sống người dân, phát triển nông nghiệp công nghệ cao, tối ưu hóa quản lý điều hành và bảo vệ môi trường. Mô hình này dựa trên 3 trụ cột cơ bản: chính quyền số, kinh tế số và xã hội số.

· Xã thương mại điện tử: Là mô hình xã trong đó người dân, hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương chủ động ứng dụng nền tảng thương mại điện tử để quảng bá, phân phối và tiêu thụ sản phẩm - đặc biệt là nông sản và sản phẩm OCOP (One Commune One Product) – nhằm mở rộng thị trường, nâng cao thu nhập và hình thành hệ sinh thái số trong sản xuất nông nghiệp và thương mại địa phương.

Sau thời gian làm việc khẩn trương và nghiêm túc, TS. Phan Trần Minh Khuê và các cộng sự tại Trường Đại học Mở TP.HCM đã hoàn thành các kết quả như sau:

1) Xây dựng một bộ tiêu chí cho xã nông thôn mới thông minh, có tổng thể với 52 tiêu chí đã được nghiên cứu và tổng hợp, dựa trên các hướng dẫn của Bộ NN&PTNT(cũ), và kinh nghiệm từ các mô hình đã có. Bộ tiêu chí này được chia thành hai cấp độ: Cơ bản và Nâng cao, bao quát 10 nhóm lĩnh vực chính (Điều kiện tiên quyết, Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo, Chính quyền điện tử định hướng chính quyền số, Hạ tầng số, Dịch vụ nông thôn số, Dịch vụ Y tế chăm sóc sức khoẻ, Dịch vụ Giáo dục, Kinh tế nông thôn và sản xuất thông minh, Quản lý môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, Đảm bảo an ninh trật tự xã hội).

Kiến trúc bộ tiêu chí xã nông thôn mới thông minh

Theo đó, điều kiện để một xã đạt được chuẩn Nông thôn mới thông minh là phải đạt được 2 nhóm tiêu chí Cơ bản và 2 nhóm tiêu chí Nâng cao (trong tổng số 8 nhóm tiêu chí Nâng cao).

2) Xây dựng một bộ tiêu chí cho xã nông thôn mới thương mại điện tử, có tổng thể 39 tiêu chí đã được nghiên cứu và tổng hợp, dựa trên các hướng dẫn của Bộ và kinh nghiệm từ các mô hình đã có. Bộ tiêu chí này được chia làm 2 cấp độ: Cơ bản (21 tiêu chí) và Nâng cao (18 tiêu chí), bao quát 8 nhóm lĩnh vực chính (Hạ tầng và nền tảng số, xây dựng mô hình bán hàng trực tiếp, xây dựng mô hình bán hàng gián tiếp, Phát triển công nghệ thông tin phục vụ giao dịch thương mại điện tử, Đào tạo, tập huấn, phổ biến kiến thức về kỹ năng số, thương mại điện tử, An toàn và bảo mật thông tin, Cộng đồng xã hội và Hạ tầng kho lạnh).

Kiến trúc bộ tiêu chí xã nông thôn mới thương mại điện tử

Theo đó, điều kiện để một xã đạt được chuẩn Nông thôn mới thương mại điện tử là phải đạt được 3 nhóm tiêu chí Cơ bản và 2 nhóm tiêu chí Nâng cao (trong tổng số 5 nhóm tiêu chí Nâng cao).

3) Đề xuất 2 mô hình giải pháp để xây dựng hai chuẩn "thông minh" và "thương mại điện tử" lần lượt thí điểm cho xã Thái Mỹ, huyện Củ Chi (thuộc TP.HCM trước thời điểm sáp nhập) và xã Bình Khánh, huyện Cần Giờ (thuộc TP.HCM trước sáp nhập).

Kết quả đạt được là một mô hình bao gồm 2 nhóm tiêu chí Cơ bản và 2 nhóm tiêu chí Nâng cao (Dịch vụ y tế chăm sóc sức khỏe và Đảm bảo an ninh, trật tự xã hội) giúp cho xã Thái Mỹ (cũ) có thể xây dựng một mô hình thông minh phù hợp với định hướng phát triển của địa phương. Ngoài ra, một mô hình giải pháp xây dựng xã nông thôn mới thương mại điện tử cho xã Bình Khánh (cũ) cũng được đã đề xuất. Mô hình này bao gồm 3 nhóm tiêu chí Cơ bản và 3 nhóm tiêu chí Nâng cao (Đào tạo, tập huấn, phổ biến kiến thức về kỹ năng số, thương mại điện tử, An toàn và bảo mật thông tin, Cộng đồng xã hội).

4) Đề xuất 2 dự thảo về đề án thí điểm 2 mô hình đã xây dựng với các giải pháp cụ thể, lộ trình thực hiện, chi phí ước tính, các nhóm quản lý và giám sát.

Báo cáo trước hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ, TS. Phan Trần Minh Khuê cho biết: việc lựa chọn Thái Mỹ và Bình Khánh làm địa bàn thí điểm không chỉ phản ánh tính khoa học, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược.

"Nếu như Thái Mỹ là xã đã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao với nền tảng hạ tầng và năng lực quản trị tốt, thì Bình Khánh là xã ven biển còn hạn chế về hạ tầng logistics và khả năng ứng dụng công nghệ số, nhưng lại sở hữu tiềm năng lớn nhờ sản phẩm OCOP và nguồn thủy sản phong phú. Hai hình mẫu đối lập này giúp kiểm nghiệm độ linh hoạt, cũng như khả năng mở rộng của mô hình, hướng đến nhân rộng trên địa bàn toàn Thành phố", nhóm triển khai thông tin.

Lộ trình phát triển Đề án thí điểm xã Nông thôn mới thông minh giai đoạn 2023–2025 tại xã Thái Mỹ  (cũ) được đề xuất thực hiện

Tại xã Thái Mỹ, mô hình xã nông thôn mới thông minh được xây dựng trên 3 trụ cột là chính quyền số, kinh tế số và xã hội số, và các giải pháp bao gồm: Trung tâm Điều hành Thông minh (IOC) cấp xã, hệ thống trợ lý ảo phục vụ người dân, AI xử lý văn bản hành chính, quan trắc môi trường tự động, camera an ninh tích hợp AI, y tế điện tử, ứng dụng di động “Thái Mỹ an toàn” (kênh tương tác phản ánh an ninh trật tự cho người dân), cùng chương trình đào tạo kỹ năng số cho cán bộ và người dân. Không dừng lại ở thiết kế mô hình, nhóm nghiên cứu cũng hoạch định lộ trình triển khai ba giai đoạn từ 2024 đến 2030, xác định rõ nguồn lực, cơ chế phối hợp giữa chính quyền xã - doanh nghiệp - cộng đồng.

Báo cáo trước Hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ khoa học - công nghệ do Sở KH&CN TP.HCM tổ chức hồi tháng 7/2025, TS. Phan Trần Minh Khuê nhấn mạnh rằng: Bộ tiêu chí Nông thôn mới thông minh không phải là một sự thay thế, mà là bước phát triển ở tầm cao hơn, kế thừa những thành tựu mà các xã trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, nhất là xã Thái Mỹ (cũ) đã đạt được trong quá trình xây dựng Nông thôn mới và Nông thôn mới nâng cao (tự đánh giá hoàn thành 19/19 tiêu chí vào năm 2024). Các tiêu chí thông minh được thiết kế nhằm "số hóa" và "thông minh hóa" các nội dung, các lĩnh vực hiện có, giúp nâng cao hiệu quả quản lý, tối ưu hóa quy trình sản xuất và cải thiện chất lượng dịch vụ công một cách bền vững.

"Nguyên tắc này là trọng tâm xuyên suốt quá trình xây dựng bộ tiêu chí. Mọi tiêu chí, từ chính quyền số, kinh tế số đến môi trường hay y tế thông minh, đều hướng đến mục tiêu cuối cùng là phục vụ người dân, nâng cao chất lượng sống cả về vật chất và tinh thần, giải quyết những vấn đề bức xúc trong cộng đồng. Sự hài lòng của người dân chính là thước đo cao nhất cho sự thành công của mô hình xã Nông thôn mới thông minh", nhóm nghiên cứu nhấn mạnh.

Với xã Bình Khánh (cũ), theo TS. Phan Trần Minh Khuê, thì chương trình OCOP đang được huyện Cần Giờ (trước sáp nhập) đẩy mạnh triển khai nhằm phát triển các sản phẩm nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp đặc trưng, có chất lượng và giá trị gia tăng cao. Theo đó, có kế hoạch xây dựng nhãn hiệu chứng nhận "Cần Giờ" cho các sản phẩm OCOP trong giai đoạn 2021-2025. Việc phát triển sản phẩm OCOP gắn liền với mô hình xã nông thôn mới thương mại điện tử tại Bình Khánh sẽ tạo ra cơ hội lớn để quảng bá và tiêu thụ sản phẩm địa phương trên các nền tảng số, mở rộng thị trường và nâng cao thu nhập cho người dân.

Lộ trình phát triển Đề án thí điểm xã Thương mại điện tử giai đoạn 2023–2025 tại xã Bình Khánh (cũ) được đề xuất

Nhiều tiềm năng nhân rộng

Đại diện Hội đồng tư vấn nghiệm thu đánh giá đây là nhiệm vụ trọng điểm, đóng vai trò mở đường trong triển khai chương trình chuyển đổi số nông nghiệp - nông thôn của TP.HCM đến năm 2030. Kết quả đề tài cũng phù hợp với định hướng của các chính sách Trung ương như Quyết định 924/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định 969/QĐ-BNN-VPĐP của Bộ NN&PT-NT, nay là Bộ TN&MT.

Hơn thế nữa, việc xây dựng mô hình xã nông thôn mới thông minh và xã nông thôn mới thương mại điện tử là hoạt động có tính chiến lược trong định hướng phát triển nông thôn bền vững của quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số đang là xu thế tất yếu, gắn liền với các nội dung chuyển đổi số đã và đang được TP.HCM quyết liệt triển khai nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ chính trị.

Có thể thấy rằng, kết quả từ nhiệm vụ khoa học - công nghệ do Trường Đại học Mở TP.HCM triển khai thực hiện là minh chứng cho tư duy phát triển nông thôn thế hệ mới, đó là nơi công nghệ không thay thế con người, mà tạo điều kiện để người dân làm chủ chính mình, góp phần thực hiện chiến lược phát triển hài hòa giữa đô thị và nông thôn của TP.HCM.

Với kết quả đạt được tại hai địa bàn xã Thái Mỹ (cũ) và Bình Khánh (cũ) đã và đang đặt những viên gạch đầu tiên cho hành trình xây dựng nông thôn mới thông minh - thương mại điện tử, góp phần thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn và thành thị, hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi số toàn diện, bao trùm từ trung tâm đô thị đến vùng ngoại thành.