Xây dựng mô hình nông thôn mới thời đại số: Nền tảng cho chuyển đổi số khu vực ngoại thành

Chiều 28/7/2025, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM tổ chức Hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ khoa học và công nghệ “Xây dựng mô hình xã nông thôn mới thông minh và xã nông thôn mới thương mại điện tử thí điểm tại xã Thái Mỹ (huyện Củ Chi) và xã Bình Khánh (huyện Cần Giờ)”. Đề tài do Trường Đại học Mở TP.HCM chủ trì thực hiện từ tháng 12/2024, được xem là bước khởi đầu mang tính chiến lược trong lộ trình chuyển đổi số nông thôn tại TP.HCM.

Quang cảnh buổi nghiệm thu diễn ra chiều 28/7.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang lan tỏa sâu rộng, việc phát triển nông thôn không còn chỉ dừng lại ở hạ tầng vật chất hay nâng cao thu nhập. Mô hình nông thôn mới trong thời đại số đòi hỏi phải tích hợp công nghệ, đổi mới sáng tạo và xây dựng hệ sinh thái số tại cấp cơ sở. Xuất phát từ yêu cầu đó, đề tài được triển khai với mục tiêu không chỉ nâng cao chất lượng các tiêu chí nông thôn mới đã đạt được, mà còn từng bước hình thành mô hình xã thông minh và thương mại điện tử phù hợp với điều kiện đặc thù từng địa phương.

Thay vì áp dụng chung một khung tiêu chí, nhóm nghiên cứu đã chủ động thiết kế riêng bộ tiêu chí cho từng loại hình xã: xã nông thôn mới thông minh tại Thái Mỹ (huyện Củ Chi) và xã nông thôn mới thương mại điện tử tại Bình Khánh (huyện Cần Giờ). Bộ tiêu chí vừa kế thừa khung nông thôn mới nâng cao của TP.HCM, vừa tích hợp những yêu cầu mới về chuyển đổi số, dữ liệu lớn, dịch vụ công nghệ, logistics và thương mại điện tử.

Việc lựa chọn Thái Mỹ và Bình Khánh làm địa bàn thí điểm không chỉ phản ánh tính khoa học, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược. Một bên là xã đã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao với nền tảng hạ tầng và năng lực quản trị tốt. Bên kia là xã ven biển còn hạn chế về hạ tầng logistics và khả năng ứng dụng công nghệ số, nhưng lại sở hữu tiềm năng lớn nhờ sản phẩm OCOP và nguồn thủy sản phong phú. Hai hình mẫu đối lập này giúp kiểm nghiệm độ linh hoạt, cũng như khả năng mở rộng của mô hình, hướng đến nhân rộng trên địa bàn toàn Thành phố.  

TS. Phan Trần Minh Khuê - đại diện nhóm nghiên cứu báo cáo kết quả đề tài tại buổi nghiệm thu.

Tại xã Thái Mỹ, mô hình xã nông thôn mới thông minh được xây dựng trên ba trụ cột: chính quyền số, kinh tế số và xã hội số. Các giải pháp bao gồm: Trung tâm Điều hành Thông minh (IOC) cấp xã, hệ thống trợ lý ảo phục vụ người dân, AI xử lý văn bản hành chính, quan trắc môi trường tự động, camera an ninh tích hợp AI, y tế điện tử, ứng dụng di động “Thái Mỹ An Toàn” (kênh tương tác phản ánh an ninh trật tự cho người dân), cùng chương trình đào tạo kỹ năng số cho cán bộ và người dân. Không dừng lại ở thiết kế mô hình, nhóm nghiên cứu cũng hoạch định lộ trình triển khai ba giai đoạn từ 2024 đến 2030, xác định rõ nguồn lực, cơ chế phối hợp giữa chính quyền xã – doanh nghiệp – cộng đồng. 

Nếu Thái Mỹ là điểm sáng về quản trị thông minh, thì Bình Khánh nổi bật với mô hình ứng dụng thương mại điện tử vào tiêu thụ nông sản. Là địa phương có thế mạnh về thủy sản, sản phẩm OCOP và du lịch sinh thái, Bình Khánh đang có cơ hội đưa sản phẩm tiếp cận thị trường rộng lớn hơn thông qua các nền tảng số. 
 
Mô hình xã thương mại điện tử tại đây tập trung vào xây dựng hệ thống logistics linh hoạt; triển khai kênh bán hàng trực tiếp (tại điểm giới thiệu sản phẩm) và gián tiếp (qua sàn thương mại điện tử); phát triển nền tảng thông tin dùng chung phục vụ giao dịch điện tử; đồng thời tổ chức đào tạo kỹ năng số, kỹ năng kinh doanh online cho người dân và các chủ thể sản xuất.

Điểm nhấn trong thiết kế mô hình là đề xuất hình thành “vùng sản xuất thông minh”, tích hợp hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, ứng dụng marketing số, xây dựng thương hiệu địa phương và phát triển cộng đồng xã hội số để hỗ trợ quảng bá sản phẩm.

Dù đề tài được đánh giá cao về tính khả thi, nhóm nghiên cứu vẫn thẳng thắn chỉ ra những khoảng trống còn tồn tại trong thực tiễn triển khai. Thứ nhất, về hạ tầng, nhiều khu vực của xã – đặc biệt là các ấp ở vùng xa trung tâm – vẫn chưa đảm bảo được đường truyền internet ổn định, ảnh hưởng đến khả năng ứng dụng công nghệ đồng bộ.

Thứ hai, về nguồn lực con người, đa số người dân còn hạn chế kỹ năng số, đặc biệt là nhóm nông dân lớn tuổi hoặc không quen dùng thiết bị thông minh. Đây là một thách thức thường bị bỏ qua trong quá trình triển khai các mô hình số hóa tại nông thôn.

Thứ ba, về thể chế, khung chính sách quản lý thương mại điện tử cấp xã hiện còn thiếu đồng bộ. Các vấn đề như bảo vệ người tiêu dùng, xác thực chất lượng sản phẩm, cơ chế thanh toán điện tử và bảo mật thông tin chưa phù hợp với điều kiện thực tế nông thôn. Chính điều này khiến nông dân và cả người tiêu dùng còn e dè khi tham gia sàn thương mại điện tử.

Cuối cùng, mô hình tổ chức sản xuất tại địa phương vẫn còn manh mún, thiếu liên kết và chưa có tổ chức trung gian đủ mạnh để đóng vai trò cầu nối. Đây là điểm nghẽn không thể giải quyết chỉ bằng công nghệ, mà cần cải cách thể chế và chính sách kinh tế tập thể.

Trên cơ sở phân tích các kết quả nghiên cứu, nhóm nghiên cứu đề xuất một số kiến nghị mang tính chiến lược: cải thiện hạ tầng viễn thông, hoàn thiện chính sách thương mại điện tử cấp xã, triển khai chương trình đào tạo kỹ năng số đại trà ở nông thôn, thiết lập cơ chế tài chính linh hoạt để xã chủ động thực hiện mô hình…

Hội đồng góp ý cho nhóm nghiên cứu tại buổi nghiệm thu.

Đại diện Hội đồng tư vấn nghiệm thu đánh giá đây là một nhiệm vụ trọng điểm, đóng vai trò mở đường trong triển khai chương trình chuyển đổi số nông nghiệp – nông thôn của Thành phố đến năm 2030. Kết quả đề tài cũng phù hợp với định hướng của các chính sách Trung ương như Quyết định 924/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định 969/QĐ-BNN-VPĐP của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. 

Đề tài nghiên cứu của Trường Đại học Mở TP.HCM là minh chứng cho tư duy phát triển nông thôn thế hệ mới: nơi công nghệ không thay thế con người, mà tạo điều kiện để người dân làm chủ chính mình, góp phần thực hiện chiến lược phát triển hài hòa giữa đô thị và nông thôn của TP.HCM.

Với kết quả đạt được tại Thái Mỹ và Bình Khánh, TP.HCM đang đặt những viên gạch đầu tiên cho hành trình xây dựng nông thôn mới thông minh – thương mại điện tử, góp phần thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn và thành thị, hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi số toàn diện, bao trùm từ trung tâm đô thị đến vùng ngoại thành.

Minh Nhã (CESTI)