10 sự kiện khoa học - công nghệ nổi bật năm 2018

Ngày 25/12, tại Hà Nội, Câu lạc bộ Nhà báo Khoa học Công nghệ công bố kết quả cuộc bình chọn 10 sự kiện khoa học và công nghệ (KH&CN) nổi bật năm 2018 thuộc các lĩnh vực cơ chế chính sách, khoa học xã hội và nhân văn, nghiên cứu ứng dụng, hội nhập quốc tế, tôn vinh nhà khoa học.

Đây là năm thứ 13, sự kiện bình chọn này được tổ chức. Cùng với hệ thống các giải thưởng, cuộc bình chọn là một cách đánh giá khách quan, thể hiện sự ghi nhận, đánh giá và tôn vinh của xã hội thông qua góc nhìn của các nhà báo chuyên theo dõi lĩnh vực KH&CN.

10 sự kiện này được hơn 60 nhà báo thuộc Câu lạc bộ bình chọn trên các lĩnh vực: Cơ chế chính sách; Khoa học tự nhiên; Khoa học xã hội và nhân văn; Nghiên cứu ứng dụng; Hội nhập quốc tế; và Tôn vinh nhà khoa học.

Đại diện của một số sự kiện KH-CN được bình chọn, tôn vinh tại buổi lễ công bố chiều 25/12.

Danh sách 10 sự kiện KH&CN nổi bật năm 2018 cụ thể như sau:

1. Hệ tri thức Việt số hóa chính thức được vận hành

Ngày 1/1/2018, tại Hà Nội, Đề án “Hệ tri thức Việt số hoá” đã chính thức khởi động dưới sự chủ trì của Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam. Với mục tiêu “Chia sẻ tri thức - Cổ vũ sáng tạo - Kết nối cộng đồng - Vì tương lai Việt Nam”, Hệ tri thức Việt số hóa được thiết lập để hướng tới mục tiêu xây dựng một hệ tri thức tổng hợp trong mọi lĩnh vực, góp phần thúc đẩy, tạo điều kiện để mọi người dân học tập, làm chủ tri thức, tăng cường nghiên cứu sáng tạo, ứng dụng tiến bộ KH và CN, thúc đẩy phát triển đất nước.

Hệ tri thức Việt số hóa chính thức được vận hành.

2. Công trình đoạt Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018

TS. Trần Đình Phong, Trưởng khoa Khoa học cơ bản và Ứng dụng, Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội - USTH, đã được trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018, cho công trình nghiên cứu trong lĩnh vực vật lí “Cấu trúc polymer và cơ chế hoạt động xúc tác tạo H2 của molybdenum sulfide vô định hình”.

TS Trần Đình Phong, tác giả công trình “Cấu trúc polymer và cơ chế hoạt động xúc tác tạo H2 của molybdenum sulfide vô định hình”.

Từ đầu thế kỉ 21, khi năng lượng sạch dần trở thành một trong những vấn đề được quan tâm nhất trên thế giới, hướng nghiên cứu chế tạo lá nhân tạo có khả năng chuyển hoá ánh sáng mặt trời và nước thành hydro đã thú hút sự cú ý của rất nhiều nhà khoa học. Chất xúc tác cho phản ứng hoá học này là bạch kim, một vật liệu quý hiếm và đắt tiền.

Nghiên cứu của TS. Phong và cộng sự đã chứng minh thành công cấu trúc và cơ chế hoạt động của molybden sulfide vô định hình, một loại vật liệu dễ chế tạo và có giá thành thấp có khả năng thay thế bạch kim cho phản ứng điều chế nhiên liệu sạch H2 từ nước. Nghiên cứu của TS. Phong là một bước tiến quan trọng trong “cuộc chạy đua” tìm ra giải pháp về năng lượng và cắt giảm khí thải CO₂ ra môi trường.

3. Phần mềm vOCS 3.0​ đoạt giải vàng kinh doanh quốc tế

Ngày 21/10, tại London (Vương quốc Anh), phần mềm tính cước thời gian thực (vOCS 3.0) của Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông quân đội (Viettel) đã được Ban Tổ chức Giải thưởng Kinh doanh quốc tế - International Business Stevie Awards trao giải vàng ở hạng mục “Sản phẩm hoặc dịch vụ tốt nhất của năm”.  

Phần mềm vOCS 3.0 của Viettel được đánh giá cao về sự sáng tạo, tác động đến số người sử dụng lớn. Hiện tại, vOCS 3.0 của Viettel đã được đưa vào sử dụng tại 11 nước trên thế giới với 170 triệu thuê bao di động. 

4. Chế tạo thành công máy làm đá tuyết từ nước biển 

Trung tâm Phát triển công nghệ cao thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã chế tạo thành công máy làm đá tuyết từ nước biển. Với thiết kế đơn giản, gọn nhẹ, bền, máy phù hợp với tàu cá Việt Nam cũng như dễ bảo dưỡng, sửa chữa...

Máy được chế tạo dựa trên các nguyên vật liệu có khả năng chịu ăn mòn của nước biển. Người sử dụng có thể dễ dàng lựa chọn và điều chỉnh độ đậm đặc của sản phẩm đá tuyết theo nhiệt độ xác định. 

So với đá nước ngọt truyền thống, đá tuyết làm từ nước biển là hỗn hợp giữa tinh thể đá nhỏ và nước, được duy trì trong dải nhiệt độ từ - 6 độ C đến -2 độ C, có thể bơm được từ buồng tạo đá lỏng đến các bồn lưu trữ hoặc các ngăn bảo quản cá trên tàu.

Máy làm đá tuyết từ nước biển phục vụ bảo quản hải sản đánh bắt xa bờ. Ảnh: Viện Hàn lâm KH&CN.

Với nhiệt độ bảo quản thấp hơn đá nước ngọt, đá tuyết giúp thời gian bảo quản hải sản trên tàu lâu hơn, tốc độ làm lạnh nhanh hơn, làm tăng chất lượng của hải sản, giảm thiểu lượng hải sản bị hư hỏng, hủy bỏ, góp phần bảo vệ môi trường. 

Đây là kết quả của đề tài nghiên cứu do Thạc sĩ Lê Văn Luân và cộng sự thực hiện. 

5. Ra mắt Quỹ Hỗ trợ nghiên cứu KH-CN ứng dụng 2.000 tỷ đồng

Ngày 21/8, Tập đoàn Vingroup chính thức ra mắt Quỹ Hỗ trợ nghiên cứu khoa học - công nghệ ứng dụng với mục tiêu tài trợ cho các dự án nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo, robotics, tự động hóa, công nghệ na-nô, năng lượng tái tạo, nguyên liệu thế hệ mới.

Lễ ra mắt Quỹ Hỗ trợ nghiên cứu khoa học - công nghệ ứng dụng của Vingroup.

Quỹ có mức đầu tư khoảng 2.000 tỷ đồng. Cùng với việc thành lập quỹ, Tập đoàn còn ra mắt Công ty Phát triển công nghệ VinTech; Viện Nghiên cứu dữ liệu lớn; Viện Nghiên cứu Công nghệ cao Vin Hi-Tech; ký thỏa thuận hợp tác đào tạo nguồn nhân lực với hơn 50 trường đại học hàng đầu Việt Nam.

Vingroup cũng công bố định hướng trở thành tập đoàn công nghệ - công nghiệp - dịch vụ đẳng cấp quốc tế trong tương lai. 

6. Trao chứng nhận đầu tư dự án sản xuất thiết bị điện công nghệ cao 

Ngày 1/11/2018, Ban quản lý Khu công nghệ cao Hòa Lạc đã trao chứng nhận đầu tư dự án ‘Nhà máy sản xuất thiết bị điện Công Nghệ cao Á Châu’ cho Công ty cổ phần Kỹ thuật công nghiệp Á Châu. Cùng ngày Ban quản lý khu công nghệ cao Hòa Lạc, Công ty cổ phần Kỹ thuật công nghiệp Á Châu và Tập đoàn Schneider Electric đã tiến hành lễ ký kết thỏa thuận hợp tác và chuyển giao công nghệ giữa hai đơn vị.

Sự kiện nói trên đánh dấu bước ngoặt trong lĩnh vực sản xuất, tích hợp-phát triển, quản lý vận hành, giám sát tự động hóa hệ thống năng lượng khi Việt Nam trở thành một trong hai quốc gia trên toàn thế giới có doanh nghiệp được ký kết hợp tác toàn diện và chuyển giao công nghệ cao.

7. Các hoạt động quốc tế về cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra tại Việt Nam

Ngày 13/7/2018, tại Hà Nội diễn ra Diễn đàn cấp cao và triển lãm quốc tế về công nghiệp 4.0 (Industry 4.0 Summit 2018). Sự kiện thu hút 2.000 đại biểu, gồm 11 đại sứ và đại diện các tổ chức quốc tế, hơn 50 chuyên gia hàng đầu khu vực và thế giới, các doanh nghiệp trong nước, quốc tế.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tham quan Triển lãm quốc tế về Công nghiệp 4.0.

Đây là sự kiện quốc tế có quy mô lớn nhằm xây dựng các chủ trương, chính sách giúp Việt Nam tham gia chủ động, có hiệu quả cách mạng công nghiệp 4.0. Đồng thời, tuyên truyền cho cộng đồng về cách mạng công nghiệp 4.0, tạo cơ hội tìm hiểu, xúc tiến đầu tư trong lĩnh vực công nghệ, nhất là công nghệ 4.0.

Từ ngày 11 đến 13/9/2018, Hội nghị Diễn đàn Kinh tế thế giới về ASEAN năm 2018 (WEF ASEAN 2018) với chủ đề “ASEAN 4.0: Tinh thần doanh nghiệp và Cách mạng công nghiệp lần thứ 4” đã được tổ chức tại Hà Nội và được đánh giá là hội nghị khu vực thành công nhất.

8. Giáo sư Đàm Thanh Sơn nhận Giải thưởng Dirac 2018

Giải thưởng vật lý Dirac 2018 được trao cho GS Đàm Thanh Sơn, Đại học Chicago (Mỹ) và hai nhà vật lý Subir Sachdev, Đại học Harvard và Xiao-Gang Wen, Viện Công nghệ Massachusetts. Cả ba nhà khoa học là những người đi  tiên phong trong việc nghiên cứu ảnh hưởng của cơ học lượng tử lên các nhóm hạt lớn, còn được gọi là hệ nhiều vật (many-body system).

Giáo sư Đàm Thanh Sơn cùng hai nhà vật lý người Mỹ gốc Ấn Độ và Trung Quốc cùng nhận Huy chương Vật lý Dirac năm 2018 vì những đóng góp cho hiểu biết về các hệ đa vật thể.

Họ đã tìm ra các định luật cơ học lượng tử ảnh hưởng như thế nào tới hoạt động của các nhóm hạt rất nhỏ. Ba nhà khoa học có nhiều đóng góp quan trọng giúp phát hiện các pha mới của vật chất (bên cạnh ba pha quen thuộc là rắn, lỏng, khí) và làm rõ quá trình chuyển tiếp giữa các pha này khi những yếu tố tác động bên ngoài như nhiệt độ và áp suất thay đổi. 

9.Tiến sĩ Nguyễn Thị Hiệp được vinh danh là Nhà khoa học trẻ tài năng thế giới

TS. Nguyễn Thị Hiệp, giảng viên Bộ môn Kỹ thuật y sinh, Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) được vinh danh “Nhà khoa học trẻ tài năng thế giới” do Quỹ L’Oréal - UNESCO trao tặng vì những đóng góp cho ngành y học tái tạo. 

Tiến sĩ Nguyễn Thị Hiệp được vinh danh là Nhà khoa học trẻ tài năng của thế giới.

Nhóm nghiên cứu của TS Hiệp hiện đang nghiên cứu và thử nghiệm một loại keo có thể dán ngay lập tức lên tất cả các loại vết thương, giúp loại bỏ vi khuẩn và thúc đẩy sự tái tạo mô. Khi dán lên, keo sẽ tạo thành một lớp màng để ngăn ngừa chảy máu, hấp thụ chất lỏng từ vết thương và ngăn ngừa nhiễm trùng từ vi sinh vật.

10. Phát hiện di cốt cư trú của người tiền sử tại núi lửa ở Đắk Nông

Di cốt người tiền sử trong hang động đá vôi ở Việt Nam cũng như trên thế giới khá phổ biến nhưng trong hang động núi lửa chưa có tài liệu nào công bố. Di cốt được khai quật tại khu vực hang động núi lửa Krông Nô là di cốt đầu tiên được phát hiện trong hang động núi lửa ở Việt Nam và Đông Nam Á, hiếm gặp trên thế giới.

Lần đầu tiên sau rất nhiều cuộc khai quật, Việt Nam tìm được di cốt người trong hang động núi lửa ở Tây Nguyên

Kết quả khai quật đã cung cấp những luận cứ khoa học thuyết phục cho việc phục dựng, tái hiện sinh cảnh người tiền sử. Đồng thời đóng góp bằng chứng có tính thuyết phục cao cho việc xây dựng Công viên địa chất toàn cầu ở Đắk Nông.