Việc triển khai áp dụng metadata cho dữ liệu GIS giúp người dùng dễ dàng tìm kiếm, truy cập dữ liệu GIS phù hợp với nhu cầu, cải thiện chất lượng phân tích và ra quyết định, dễ dàng chia sẻ dữ liệu GIS phát triển mối quan hệ hợp tác trong lĩnh vực GIS.

Là đơn vị xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin địa lý TP.HCM và phát triển các ứng dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS) tại Việt Nam, Trung tâm Ứng dụng Hệ thống thông tin địa lý TP.HCM (HCMGIS) đang vận hành hơn 80 lớp dữ liệu GIS của Thành phố trong các lĩnh vực hạ tầng đô thị (đường giao thông, số nhà, tuyến, trạm xe bus, đường cao tốc, vành đai, metro,…), kinh tế (ATM, ngân hàng, khu công nghiệp, khu chế xuất), văn hoá (di tích, bảo tàng, phi vật thể), y tế (bệnh viện, trạm y tế, phòng khám, nha khoa, nhà thuốc), giáo dục (các cấp từ mầm non đến đại học), du lịch (nhà hàng, khách sạn), tài nguyên môi trường (ranh thửa đất, hiện trạng, quy hoạch sử dụng đất)... Cơ sở dữ liệu của GIS được lưu trữ trên hệ thống máy chủ của Trung tâm HCMGIS và được cập nhật liên tục nhằm cung cấp dữ liệu phục vụ công tác quản lý Nhà nước, điển hình như Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM (HCDC) sử dụng nhiều dữ liệu nền phục vụ tiến trình chống dịch, các UBND quận huyện và thành phố Thủ Đức thuộc TP.HCM cũ (trước thời điểm 1/7/2025) sử dụng dữ liệu nền để tham chiếu dữ liệu các đơn vị kinh tế… Để quản lý, cập nhật các thông tin trên cho các lớp dữ liệu kể trên, cần xây dựng siêu dữ liệu cho kho dữ liệu HCMGIS nhằm tối ưu hóa việc quản lý, truy xuất, tra cứu tìm kiếm tài nguyên theo các dạng tiêu chí khác nhau.

Theo ông Nguyễn Tùng Cương - chủ nhiệm nhiệm vụ, metadata là siêu dữ liệu tham chiếu có khả năng cung cấp thông tin về dữ liệu khác. Siêu dữ liệu giúp người dùng sử dụng dữ liệu GIS một cách hiệu quả và tránh những sai sót do hiểu lầm về dữ liệu. Khi dữ liệu được cung cấp cho người dùng, thông tin metadata sẽ cung cấp những thông tin cho phép người dùng hiểu rõ hơn bản chất về dữ liệu đang truy vấn, bao gồm: nguồn gốc, chất lượng, đặc điểm và cách sử dụng. Chính vì vậy metadata đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý đối tượng, tổ chức và sử dụng dữ liệu, giúp làm rõ và nhất quán thông tin, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hiện thông tin, tìm kiếm và truy xuất tài nguyên. Khi được gắn thẻ với metadata, bất kỳ đối tượng nào cũng có thể liên kết được với các yếu tố thích hợp khác một cách tự động, việc tổ chức vì thế mà dễ dàng hơn. Việc triển khai áp dụng metadata cho dữ liệu GIS giúp người dùng dễ dàng tìm kiếm, truy cập dữ liệu GIS phù hợp với nhu cầu, cải thiện chất lượng phân tích và ra quyết định, dễ dàng chia sẻ dữ liệu GIS phát triển mối quan hệ hợp tác trong lĩnh vực GIS.

Tìm kiếm, truy cập dữ liệu GIS có thông tin metadata

Được sự hỗ trợ từ Sở KH&CN TP.HCM, Trung tâm HCMGIS đã triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ “Xây dựng hệ thống metadata cho kho dữ liệu HCMGIS” (do ông Nguyễn Tùng Cương làm chủ nhiệm nhiệm vụ) nhằm tạo điều kiện cập nhật, bổ sung thông tin metadata giúp cho thông tin được rõ ràng, nhất quán, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hiện thông tin, tìm kiếm và truy xuất tài nguyên, từ đó hỗ trợ hoàn thiện kho dữ liệu phục vụ công tác chuyển đổi số tại TPHCM.

Trong đó, Trung tâm HCMGIS tiến hành rà soát, phân tích đánh giá hiện trạng các lớp dữ liệu đang được vận hành, nghiên cứu đề xuất các thông tin metadata cần cập nhật, nghiên cứu đề xuất giải pháp công nghệ, tiêu chuẩn kỹ thuật, mô hình hệ thống phục vụ xây dựng hệ thống. Từ cơ sở này, Trung tâm HCMGIS xây dựng công cụ nhằm phục vụ cho việc cập nhật metadata, cập nhật metadata cho 80 lớp dữ liệu GIS đang được lưu trữ, chia sẻ, hướng đến tối ưu hóa việc quản lý, truy xuất, tra cứu tìm kiếm tài nguyên theo các dạng tiêu chí khác nhau.

Đại diện nhóm nghiên cứu báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ

Ông Nguyễn Tùng Cương cho biết Trung tâm HCMGIS đã xây dựng hoàn thiện công cụ hỗ trợ quản lý metadata cho kho dữ liệu GIS đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ với giao diện thân thiện người dùng và phân quyền cho từng đối tượng sử dụng. Công cụ gồm 6 nhóm chức năng: quản trị hệ thống, quản lý thông tin nhận dạng dữ liệu, quản lý thông tin chất lượng dữ liệu, quản lý thông tin tham chiếu không gian, quản lý thông tin nội dung dữ liệu, quản lý thông tin phân phối dữ liệu.

Ông Nguyễn Tùng Cương khẳng định: “Việc xây dựng hoàn thiện công cụ hỗ trợ quản lý metadata cho kho dữ liệu GIS rất hữu ích trong công tác quản lý các lớp dữ liệu, tăng khả năng tìm kiếm đối với dữ liệu lớn. Kết quả của nhiệm vụ đang được ứng dụng ngay tại Trung tâm HCMGIS, cụ thể là 80 lớp bản đồ trong kho dữ liệu HCMGIS đã được cập nhật đầy đủ các thông tin metadata, qua đó hỗ trợ tối đa cho người dùng trong việc quản lý, truy xuất, tra cứu tìm kiếm tài nguyên theo các dạng tiêu chí khác nhau.”.

Theo đó, dữ liệu GIS được tổ chức và phân loại logic hơn giúp người dùng dễ quản lý và truy cập, đảm bảo tính nhất quán của dữ liệu khi được chia sẻ và sử dụng bởi nhiều người hoặc hệ thống khác nhau, giúp người dùng hiểu rõ hơn về dữ liệu và sử dụng dữ liệu hiệu quả hơn. Hình thành siêu dữ liệu GIS không chỉ mở rộng phục vụ những lĩnh vực đang ứng dụng như quy hoạch đô thị, quản lý tài nguyên thiên nhiên, quản lý môi trường… mà còn mở ra hướng ứng dụng trong nhiều lĩnh vực mới, chẳng hạn như khoa học dữ liệu và trí tuệ nhân tạo, thúc đẩy việc sử dụng hiệu quả dữ liệu không gian. Nhờ vậy, quản lý siêu dữ liệu sẽ chuyển từ cách tiếp cận thụ động sang cách tiếp cận chủ động, và hoạt động quản lý siêu dữ liệu sẽ trở thành một phần trong chiến lược quản trị dữ liệu lớn hơn của các tổ chức, đơn vị.

Danh sách thông tin tham chiếu metadata

Thực tế triển khai nhiệm vụ cho thấy việc cập nhật metadata cho dữ liệu bằng phương pháp thủ công là bất khả thi, đặc biệt khi khối lượng dữ liệu ngày càng tăng, tốn rất nhiều thời gian và công sức. Mặt khác, dữ liệu có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau với định dạng và cấu trúc khác nhau cũng gây không ít khó khăn cho việc thống nhất và cập nhật metadata. Do đó, việc cập nhật metadata phải có hướng dẫn cụ thể về quy trình tạo, cập nhật và quản lý metadata, cũng như xác định tiêu chuẩn rõ ràng, đồng thời metadata cũng cần được cập nhật thường xuyên để phản ánh chính xác trạng thái của dữ liệu. Đôi khi, việc xác định thông tin chính xác để sử dụng làm metadata là rất khó khăn, đặc biệt là với các dữ liệu cũ hoặc không đầy đủ thông tin.

Về định hướng sử dụng siêu dữ liệu GIS, ông Nguyễn Tùng Cương chia sẻ: “Tuy việc cập nhật metadata là một quá trình phức tạp, nhưng nếu áp dụng các giải pháp phù hợp, tổ chức có thể vượt qua các rào cản và tận dụng được lợi ích cực lớn của metadata. Các đơn vị, tổ chức có thể xây dựng và tiêu chuẩn hóa rõ ràng cho việc tạo, cập nhật và quản lý metadata, sử dụng các công cụ và hệ thống tự động hóa để tạo và cập nhật metadata, thường xuyên kiểm tra và đánh giá chất lượng metadata để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ”.

Từ kết quả đạt được của nhiệm vụ, Trung tâm HCMGIS sẽ tập trung xây dựng tài liệu hướng dẫn sử dụng cho người dùng cuối nhằm cập nhật thông tin metadata thường xuyên, kịp thời hỗ trợ cho việc quản lý, truy xuất, tra cứu tìm kiếm tài nguyên và truy xuất nguồn gốc dữ liệu. Đồng thời, Trung tâm HCMGIS tiếp tục nghiên cứu và đề xuất những giải pháp hỗ trợ tìm kiếm và truy xuất dữ liệu dễ dàng, quản lý dữ liệu hiệu quả, đảm bảo tính nhất quán của dữ liệu, hỗ trợ khả năng tương tác và nâng cao trải nghiệm người dùng.