Hoàn thiện quy trình chiết xuất cao dứa dại có tác dụng bảo vệ gan

Từ nguồn nguyên liệu là quả dứa dại Bắc bộ sẵn có và dễ canh tác, các nhà khoa học đã nghiên cứu và hoàn thiện quy trình chiết xuất cao toàn phần có tác dụng kháng viêm và bảo vệ gan hiệu quả.

Thực tế cho thấy, trái dứa dại tại Việt Nam có nhiều loài khác nhau như Pandanus tectorius, Pandanus odoratissimus, Pandanus kaida Kurz, Pandanus tonkinensis (Mart. ex B. Stone)...; và Pandanus tectorius, Pandanus odoratissimus, Pandanus kaida Kurz đã được nghiên cứu về thành phần hóa học và tác dụng dược lý.

Một số dòng dứa dại thông dụng tại Việt Nam

Trong khi đó, Pandanus tonkinensis (Mart. ex B. Stone) là loài đặc hữu Việt Nam, thường được gọi dứa dại Bắc bộ, mọc tự nhiên ở một số tỉnh miền núi phía Bắc, cũng như mọc rải rác tới tỉnh Khánh Hòa. Quả, lá, đọt non và rễ được dùng làm thuốc lợi tiểu, chữa viêm đường tiết niệu, viêm gan,...

Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình khoa học nào tại Việt Nam hay trên thế giới công bố về thành phần hóa học cũng như các tác dụng dược lý của loại quả dứa dại bắc bộ.

Với những giá trị phân tích kể trên đã cho thấy loài Pandanus tonkinensis (Mart. ex B. Stone) có tiềm năng rất lớn trong khoa học y dược. Do đó, việc đi sâu nghiên cứu thành phần hóa học của loài dứa dại bắc bộ một cách đầy đủ, bài bản có hệ thống, cũng như việc nghiên cứu tiềm năng sinh học, đặc biệt là tác dụng kháng viêm, bảo vệ gan của loại quả này là rất cần thiết, đáng được quan tâm thực hiện ngay trong giai đoạn hiện nay.

Trên tinh thần đó, nhóm các nhà khoa học tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHQG Hà Nội) từ sự hỗ trợ của Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM đã triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ "Nghiên cứu quy trình chiết xuất cao toàn phần có tác dụng kháng viêm, bảo vệ gan từ quả dứa dại (Pandanus tonkinensis)".

Chủ nhiệm nhiệm vụ là GS. TS Phạm Hùng Việt cho biết, mục tiêu tổng quát của nhiệm vụ là: Xây dựng được cơ sở khoa học (gồm: thông tin về thành phần hóa học, chất đối chiếu cho dược liệu, quy trình chiết xuất cao toàn phần, tiêu chuẩn cơ sở cho cao, hoạt tính kháng viêm, bảo vệ gan của cao toàn phần) để sử dụng dược liệu - quả dứa dại làm nguyên liệu bào chế thực phẩm chức năng bảo vệ gan.

Báo cáo trước hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ vừa được Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM tổ chức hồi trung tuần tháng 6/2023, GS.TS Phạm Hùng Việt khẳng định, những mục tiêu cụ thể của nhiệm vụ đã đạt được là:

- Xác định được thành phần hóa học của quả dứa dại Pandanus tonkinensis (Mart. ex B. Stone) bằng các phương pháp phân tích hiện đại.

- Xây dựng được quy trình chiết xuất, tinh chế một số hợp chất chính làm chất đối chiếu cho kiểm nghiệm dược liệu và chế phẩm. Xây dựng được bộ dữ liệu nhận biết chất đối chiếu. Độ tinh khiết của chất đối chiếu đã chiết xuất, tinh chế được xác nhận.

- Xây dựng được quy trình chiết xuất cao toàn phần từ quả Pandanus tonkinensis Mart. ex B. Stone theo định hướng hiệu suất chiết và thành phần chất đối chiếu.

- Xây dựng được tiêu chuẩn cơ sở cho cao toàn phần và kiểm nghiệm các lô cao đã sản xuất.

- Đánh giá được tác dụng kháng viêm, bảo vệ gan, độc tính cấp, độc tính bán trường diễn, độ ổn định của cao toàn phần đã sản xuất.

Cao chiết là sản phẩm của nhiệm vụ khoa học - công nghệ

Nhiệm vụ đã thành công trong việc chiết xuất và tinh chế 2 chất đối chiếu cho dược liệu với độ tinh khiết 98%, cung cấp bộ dữ liệu phổ cho chất đối chiếu, và đây là cơ sở quan trọng cho việc kiểm nghiệm chất lượng dược liệu, chế phẩm và nghiên cứu tiếp theo về hóa dược.

Sau đó nhiệm vụ đã xây dựng quy trình và bào chế được chế phẩm cao toàn phần ở quy mô phòng thí nghiệm. Cao toàn phần có phạm vi an toàn khá rộng, không thể hiện độc tính cấp và độc tính bán trường diễn, thể hiện hoạt tính kháng viêm trên mô hình in vitro, có thấy hoạt tính bảo vệ gan trên mô hình gây độc gan cấp tính ở mức nồng độ nghiên cứu, thể hiện tác dụng bảo vệ sự sống và cải thiện chức năng gan trên mô hình chuột bị gây xơ gan bằng CCl4.

Đại diện nhóm triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ báo cáo kết quả thực hiện nghiên cứu

"Cao toàn phần đã được kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn cơ sở, và tiêu chuẩn cơ sở này cũng đã được được đánh giá bởi Viện kiểm nghiệm thuốc TP.HCM", GS. TS Phạm Hùng Việt nhấn mạnh.

Ngoài ra, mẫu cao sản xuất có tính ổn định, đạt tiêu chuẩn cơ sở sau 6 tháng bảo quản trong cả hai điều kiện lão hóa cấp tốc và dài hạn.

GS.TS Phạm Hùng Việt khẳng định, kết quả của nhiệm vụ là tiền đề để có thể định hướng sản phẩm mới có nguồn gốc là dược liệu dứa dại phục vụ nhu cầu chăm sóc sức khỏe của nhân dân; góp phần khai thác có hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, giúp phát triển sinh kế cho người dân tại những vùng nguyên liệu trong tương lai.

Đánh giá về hiệu quả khoa học - công nghệ của công trình nghiên cứu nói trên, GS.TS Phạm Hùng Việt khẳng định, nhiệm vụ đã xác định được thành phần hóa học của loài dứa dại Pandanus tonkinensis - một loài đặc hữu tại Việt Nam. Ngoài ra, kết quả sàng lọc hoạt tính sinh học của các thành phần này cho thấy khả năng chống ôxy hóa và khả năng kháng viêm, có thể đóng góp vào tác dụng của dược liệu. Đây chính là những cơ sở khoa học làm sáng tỏ kho tri thức bản địa về dược liệu dứa dại của Việt Nam.

Nhận định về nguồn nguyên liệu đầu vào cho quá trình chiết xuất cao, PGS. TS Nguyễn Việt Hùng cho biết, qua thu thập thông tin trực tiếp từ các vùng phân bố tự nhiên và quá trình phỏng vấn những một số người chuyên kinh doanh quả dứa dại Pandanus tonkinensis ở các tỉnh miền núi phía Bắc cho thấy loài này được khai thác thường xuyên ở các vùng rừng núi từ khoảng cuối mùa hè đến mùa đông, khi quả đã già.

PGS.TS Nguyễn Việt Hùng phát biểu tiếp thu các ý kiến, đóng góp từ các thành viên hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ khoa học - công nghệ

Từ các thông tin thu thập được của những người khai thác và kinh doanh dược liệu, có thể ước tính được số lượng quả Pandanus tonkinensis được khai thác hằng năm vào khoảng 50 - 100 tấn quả tươi, tương đương 20 - 50 tấn dược liệu quả khô. Ngoài ra, lá và rễ cũng được sử dụng làm thuốc nhưng với số lượng ít hơn, do thường lấy quả để dễ bảo quản, bán cho khách du lịch và nếu lấy rễ thì cây sẽ không ra quả. Tuy nhiên, nếu có nhu cầu lấy nguyên liệu từ rễ và lá, hằng năm các hộ khai thác vẫn có thể cung cấp hàng trăm tấn dược liệu này cho sản xuất hoặc cho các cơ sở thuốc y học cổ truyền.

Cũng theo lời đại diện nhóm triển khai nhiệm vụ, để tiến tới sản phẩm thương mại hóa, cần tiếp tục thực hiện nghiên cứu bào chế các chế phẩm thích hợp cho việc sử dụng trên cơ sở nguyên liệu cao hoặc dược liệu đã được tiêu chuẩn hóa, định hướng cho việc phát triển vùng nguyên liệu, từ đó góp phần nâng cao sinh kế của người dân và chuyển giao quy trình cho đơn vị sản xuất có nhu cầu.