Đây là chủ đề báo cáo của Hội thảo mà Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM phối hợp với Nhóm phát triển Khu vực tư nhân, Ngân hàng Thế giới World Bank tổ chức nhằm tham vấn các chuyên gia và cộng đồng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Thành phố đối với dự thảo nội dung của báo cáo này trước khi nhóm nghiên cứu của Ngân hàng thế giới hoàn chỉnh báo cáo chính thức gửi Bộ Khoa học và Công nghệ và Ủy ban nhân dân TP.HCM.

Ngày 30/05/2023, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM phối hợp với Nhóm phát triển Khu vực tư nhân, Ngân hàng Thế giới World Bank đã tổ chức Hội thảo tham vấn Báo cáo của Ngân hàng thế giới về “Thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và tăng trưởng cao tại Việt Nam”. Tham dự Hội thảo về phía Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM có TS. Nguyễn Việt Dũng - Thành ủy viên - Giám đốc Sở, TS. Chu Vân Hải - Phó Giám đốc Sở và đại diện phòng Quản lý Công nghệ và Thị trường Công nghệ cũng như một số phòng ban chuyên môn thuộc Sở. Về phía Ngân hàng thế giới World Bank có TS. Marcin Piatkowski - Nhà Kinh tế trưởng và Quản lý dự án Phát triển kinh tế tư nhân, TS. Anwar Aridi và TS. Đặng Quang Vinh - Chuyên gia cao cấp cùng gần 100 đại biểu là đại diện của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Thành phố gồm các Sở, ban ngành, Ủy ban nhân dân quận huyện, TP. Thủ Đức, các trường viện, các trung tâm ươm tạo, trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, các chuyên gia, quỹ đầu tư trên địa bàn Thành phố.

Hội thảo thu hút đã được gần 100 đại biểu là đại diện đến từ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Thành phố cùng tham dự

Phát biểu tại Hội thảo, Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ TP.HCM - Nguyễn Việt Dũng cho rằng, Khoa học và Công nghệ nước ta đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, một phần quan trọng là nhờ chính sách mở cửa của Đảng và Nhà nước. Chúng ta đã tranh thủ được sự ủng hộ, giúp đỡ của bạn bè và các đối tác trên thế giới. Hợp tác quốc tế về Khoa học và Công nghệ đã trở thành một yếu tố quan trọng trong kinh tế đối ngoại và phát triển kinh tế - xã hội của nước ta trong giai đoạn hiện nay. Nó là nguồn lực to lớn, cầu nối, kênh dẫn không thể thiếu được đối với các hoạt động Khoa học và Công nghệ của Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng cũng như hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cũng không nằm ngoài xu thế này.

TS. Nguyễn Việt Dũng - Thành ủy viên - Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ TP.HCM phát biểu tại Hội nghị

Cũng theo TS. Nguyễn Việt Dũng trong thời gian qua, mặc dù đã có nhiều thành quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên, cần nhìn nhận một sự thật là hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của nước ta vẫn có một khoảng cách nhất định so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Với mong muốn đưa hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam tiếp cận được với môi trường quốc tế và là cầu nối cho các doanh nghiệp, các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo tiêu biểu với các nguồn lực trên thế giới, góp phần đưa doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam tới sân chơi toàn cầu. Trong khuôn khổ hợp tác giữa Ngân hàng thế giới World Bank với Bộ Khoa học và Công nghệ và Ủy ban nhân dân TP.HCM, nhóm Phát triển khu vực Tư nhân của Ngân hàng thế giới do TS. Marcin Piatkowski làm trưởng nhóm đã chủ trì và phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM xây dựng báo cáo “Thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và tăng trưởng cao tại Việt Nam. Kết quả chẩn đoán hệ sinh thái khởi nghiệp”, báo cáo sẽ cho chúng ta bức tranh toàn cảnh về hiện trạng phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam dưới góc nhìn của các chuyên gia quốc tế.

 “Chúng tôi rất trân trọng báo cáo của Nhóm phát triển Khu vực tư nhân, Ngân hàng Thế giới World Bank. Thông qua Hội thảo này, chúng tôi rất mong muốn nhận được các góp ý quý báu của đại diện các Sở, ban, ngành, các quận huyện, các chuyên gia và cộng đồng đối với dự thảo nội dung của báo cáo này trước khi nhóm nghiên cứu của Ngân hàng thế giới hoàn chỉnh báo cáo chính thức gửi Bộ Khoa học và Công nghệ và Ủy ban nhân dân TP.HCM. Qua đó, thúc đẩy số lượng và chất lượng của các công ty khởi nghiệp định hướng tăng trưởng cao, giảm thiếu hụt tài chính cho đổi mới sáng tạo và giảm bớt các rào cản hiện có đối với sự phát triển của các công ty mới. Đồng thời, thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc tế với Ngân hàng thế giới trong lĩnh vực khởi nghiệp đổi mới sáng tạo nhằm tìm kiếm cơ hội hợp tác, nguồn lực chuyên gia để phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Thành phố”, ông Nguyễn Việt Dũng chia sẻ.

Tại Hội thảo, Nhóm phát triển Khu vực tư nhân, Ngân hàng Thế giới (World Bank) đã giới thiệu Báo cáo “Thúc đẩy Kinh doanh tăng trưởng cao và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam từ kết quả đánh giá, dự đoán cho hệ sinh thái khởi nghiệp”.

TS. Marcin Piatkowski - Nhà Kinh tế trưởng và Quản lý dự án Phát triển kinh tế tư nhân, Ngân hàng Thế giới World Bank - Trưởng nhóm nghiên cứu trình bày báo cáo tại Hội thảo

Theo TS. Marcin Piatkowski - Nhà Kinh tế trưởng và Quản lý dự án Phát triển kinh tế tư nhân - Trưởng nhóm nghiên cứu cho biết, nhóm nghiên cứu đã đánh giá hiệu quả của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam và đưa ra khuyến nghị mục tiêu nhằm cải thiện điều kiện để khởi nghiệp phát triển trong nước với 3 câu hỏi nghiên cứu chính: Tại Việt Nam, các doanh nghiệp khởi nghiệp sẵn sàng nhận đầu tư có quy trình phát triển như thế nào? Đâu là nguồn cung tài chính đổi mới sáng tạo trong vòng đời khởi nghiệp? Có những chính sách, quy định, điều kiện thị trường, mạng lưới và đơn vị trung gian nào hỗ trợ hoặc hạn chế hoạt động khởi nghiệp?

“Chúng tôi có 7 khuyến nghị về chính sách gồm: Cải thiện vị thế và việc điều phối chương trình nghị sự khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia; Củng cố/định hướng lại cơ cấu chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và hoạt động khởi nghiệp theo hướng xây dựng hệ thống các doanh nghiệp khởi nghiệp có định hướng tăng trưởng và có thể nhận đầu tư; Cải thiện việc thực thi và hiệu quả chính sách thông qua xây dựng năng lực cho các đơn vị đổi mới sáng tạo và các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp; Tăng cường đóng góp của lĩnh vực nghiên cứu công vào hệ thống khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; Cải thiện khả năng tiếp cận nguồn tài chính cho các doanh nghiệp khởi nghiệp định hướng tăng trưởng và doanh nghiệp vừa và nhỏ; Giải quyết các rào cản quy định về việc gia nhập, thoái vốn và tăng trưởng của doanh nghiệp thông qua các cải cách nhanh được xây dựng bằng các cuộc đối thoại công tư; Định vị TP.HCM là môi trường thử nghiệm về chính sách và là trung tâm khởi nghiệp công nghệ của khu vực”, TS. Marcin Piatkowski nói.

Dưới sự chủ trì của Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, trên tinh thần trao đổi cởi mở, thiện chí, hợp tác Nhóm phát triển Khu vực tư nhân, Ngân hàng Thế giới World Bank đã cùng đại diện của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Thành phố, các trường viện, các trung tâm ươm tạo, trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, các chuyên gia, quỹ đầu tư trên địa bàn Thành phố tham vấn cũng như chia sẻ những khó khăn, góp ý những nội dung mà báo cáo cần hoàn thiện, kiến nghị những giải pháp cụ thể tập trung vào chính sách, nguồn nhân lực và vốn…

Nhiều góp ý và đề xuất để hoàn thiện báo cáo được các chuyên gia và cộng đồng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Thành phố thẳng thắn trình bày tại Hội thảo

Được biết, trước đó vào hồi tháng 2/2023, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM cũng đã có buổi tiếp và làm việc với Đoàn Chuyên gia cấp cao của Ngân hàng thế giới World Bank nhằm tìm hiểu về hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo TP.HCM. Đồng thời, tìm hiểu khả năng hợp tác trong các dự án nghiên cứu và hỗ trợ đầu tư, phát triển cộng đồng khởi nghiệp. Qua đó, góp phần tăng cường hợp tác quốc tế, kết nối hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của TP.HCM với Ngân hàng thế giới World Bank.

Đại diện Nhóm phát triển Khu vực tư nhân, Ngân hàng Thế giới World Bank chụp ảnh lưu niệm với Đại diện Lãnh đạo Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM cùng các phòng ban chuyên môn thuộc Sở và các chuyên gia cũng như cộng đồng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Thành phố

Nhật Linh (CESTI)

TP.HCM được xem là cái nôi về đổi mới sáng tạo (ĐMST) và khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (KNĐMST) của cả nước. Nhiều năm gần đây, trung bình mỗi năm TP có hàng trăm sự kiện sôi động về KNĐMST diễn ra trên địa bàn. Tuy nhiên, nằm trong tình hình chung của cả nước và thế giới, hoạt động này đang có dấu hiệu chững lại, cùng với vốn đầu tư mạo hiểm cho các startup tại TP năm qua có phần sụt giảm.

Trao đổi trực tiếp cùng Tạp chí Khoa học phổ thông, TS Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP nhận định, đây chỉ là sự chững lại tạm thời, chủ yếu là do những yếu tố khách quan.

TS Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM phát biểu trong một sự kiện về ĐMST và chuyển đổi số.

Chính sách kịp thời giúp hệ sinh thái KNĐMST TP phát triển vượt bậc

- Được biết, hệ sinh thái KNĐMST của TP đã hình thành rõ nét từ năm 2016. Đến nay, hoạt động này được đánh giá là phát triển năng động dẫn đầu cả nước. Vậy theo ông, đâu những nổi bật trong xuyên suốt các hoạt động KNSTĐM tại TP đã đạt được đáng để ghi nhận?

TS Nguyễn Việt Dũng: Nói đến hoạt động KNĐMST là nói đến các doanh nghiệp khởi nghiệp (startup), đó là một thế hệ doanh nghiệp mới, dựa trên những tiến bộ khoa học công nghệ (KHCN), những mô hình mới mang tính đột phá, bứt phá và có khả năng phát triển rất là nhanh. Đó là điều đặc biệt mà các startup rất khác so với các doanh nghiệp bình thường.

Ở TP.HCM, các hoạt động KNĐMST thực tế đã có từ lâu, là một trong những hoạt động kinh tế của doanh nghiệp và thị trường. Năm 2015, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) có hỗ trợ cho TP.HCM, cụ thể là Sở Khoa học Công nghệ để thuê chuyên gia nước ngoài khảo sát, đánh giá lại toàn bộ hệ sinh thái ĐMST tại TP.HCM lúc đó. Báo cáo đã nhận định là thời điểm ấy chúng ta đã có hệ sinh thái này nhưng ở mức sơ khai, với số lượng các cơ quan ươm tạo, tổ chức hỗ trợ còn ít và manh mún. Rồi các hoạt động, các cuộc thi, các quỹ đầu tư… cũng không nhiều.

Từ năm 2016, thông qua nghị quyết của Đại hội Đảng bộ, TP đã chính thức đưa chương trình ĐMST đi vào cuộc sống. Trong đó, Sở KHCN có tham mưu về chương trình hỗ trợ cho doanh nghiệp ĐMST, nâng cao năng suất, chất lượng, năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp. Rất nhiều chính sách hỗ trợ của Nhà nước được ra đời để thúc đẩy cho các hoạt động KNĐMST tại TP phát triển mạnh lên.

Như vậy, lúc ấy thông điệp của chính quyền TP rất rõ ràng, đó là câu chuyện mong muốn khuyến khích thúc đẩy phát triển hệ sinh thái KNĐMST trên địa bàn, không chỉ là thông điệp chính trị mà bằng cụ thể các chính sách, điển hình như Chương trình nâng cao năng lực các thành phần của hệ sinh thái KNĐMST, Chương trình hỗ trợ dự án KNĐMST (Speedup). Rồi các chính sách để thúc đẩy truyền thông nhằm xây dựng văn hóa ĐMST cho cả cộng đồng, làm sao nhận thức cộng đồng ngày càng hiểu rõ hơn về ĐMST. Nghĩa là lan tỏa tinh thần luôn luôn phải sáng tạo, nghĩ ra những cái mới, điều mới, tạo ra các giá trị mới và dám đương đầu dám chịu những rủi ro, thách thức... Thành ra, chính sách truyền thông thời điểm đó bắt đầu đẩy rất mạnh.

Qua nhiều chính sách như thế tiến hành từ năm 2016, cho đến năm vừa rồi, TP được Tạp chí StartupLink, là tổ chức chuyên nghiên cứu về hệ sinh thái ĐMST xếp TP.HCM hạng 111/1.000 TP toàn cầu có hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST mạnh. Đây là một sự tăng trưởng vượt bậc với chỉ trong vòng 5, 6 năm TP đã có trên bản đồ ĐMST của thế giới.

Hiện nay, nếu như cả nước có khoảng 4.000 startup thì TP.HCM là luôn chiếm khoảng trên 50% với trên 2.000 startup. Hằng năm các doanh nghiệp khởi nghiệp của TP thu hút khoảng 60 % lượng vốn đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam.

Lý do tiếp theo, hệ sinh thái KNĐMST TP được xem là phát triển mạnh là vì có trên 40 vườn ươm và các tổ chức ươm tạo, chưa kể là hàng loạt các tổ chức trung gian để hỗ trợ cho hoạt động tác nghiệp. Hầu như là các trường đại học đều có hoạt động KNĐMST. Khoảng 100 trường hiện nay đã rất quan tâm thông qua những chính sách hỗ trợ TP và cũng tự làm, rồi cộng đồng tham gia… cho nên hệ sinh thái này rất là mạnh.

Mạng lưới các nhà cố vấn cho hệ sinh thái KNĐMST cũng phát triển dồi dào với hơn khoảng 200 chuyên gia trong tất cả các lĩnh vực khác nhau để hỗ trợ cho hoạt động này. Rồi hầu hết các quỹ đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam đều có mặt tại TP.HCM… Ngoài, ra, hàng trăm sự kiện liên quan đến KNĐMST diễn ra mỗi năm như: sự kiện đào tạo, tập huấn kết nối, rồi các cuộc thi, triển lãm... Như thế, các hoạt động ĐMST quả thực rất là sôi động, hình thành nên nét văn hóa của cộng đồng này.

TS Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM trao giải thưởng I-star về ĐMST và khởi nghiệp năm 2022 cho các tổ chức, cá nhân có những đóng góp tích cực cho cộng đồng.

Xu hướng tất yếu và gia tăng các công cụ mạnh mẽ thúc đẩy KNĐMST

- Trong những năm công tác trong ngành thì ông đánh giá thế nào về tình hình và xu hướng phát triển của lĩnh vực KNĐMST trên thế giới và ở Việt Nam?

TS Nguyễn Việt Dũng: Thuật ngữ ĐMST hiện nay đã là xu thế không cưỡng lại được. Mặc dù là vừa qua khủng hoảng suy thoái kinh tế do đại dịch, có chững lại ở vốn đầu tư mạo hiểm. Trong năm vừa qua, vốn đầu tư mạo hiểm giảm gần một nửa so với trước đó.

Tuy nhiên là việc đó không có nghĩa là sẽ chững lại. Bởi vì xu hướng hiện nay, hoạt động KNĐMST là một  xu thế tất yếu, nhất là trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và trong bối cảnh chuyển đổi số. Toàn cầu người ta đều đi theo xu hướng thế đó, cho nên là hoạt động ĐMST nói chung và KNĐMST nói riêng là xu thế tất yếu và tiếp tục phát triển.

Bằng chứng hiện nay là các trường đại học vẫn dạy về câu chuyện này và vẫn thúc đẩy tinh thần KNĐMST, đưa vào trong nội dung đào tạo và sinh viên bây giờ đều nắm bắt được xu thế đó và thúc đẩy các em dấn thân vào hoạt động này. Cho nên tôi nghĩ là hoạt động KNĐMST vẫn tiếp tục sẽ phát triển mạnh trong những năm tới tại Việt Nam và trên thế giới.

Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM tiếp đoàn công tác Ban Đông Nam Á và Châu Đại dương - Bộ Công thương Singapore (MTI) ngày 27/4/2023.

- Từ những nhận định như vậy, ông có thể cho biết những hoạt động tập trung sắp tới của Sở Khoa học và Công nghệ về lĩnh vực này? Để thúc đẩy hoạt động KNĐMST, TP có rất nhiều tổ chức nhà nước và tư nhân tham gia cộng đồng này. Trong sự phát triển năng động của TP, vai trò kiến tạo, dẫn dắt của Sở Khoa học và Công nghệ thì như thế nào, thưa ông?

TS Nguyễn Việt Dũng: Thứ nhất là Sở Khoa học và Công nghệ được đã tham mưu cho TP ban hành Đề án 672 nhằm hỗ trợ để phát triển hệ sinh thái KNĐMST tại TP giai đoạn 2021 - 2025, tiếp nối với đề án năm 2016 trước đó.

Trong đó, có 8 nhóm nhiệm vụ nhằm thúc đẩy tiếp tục phát triển của hệ sinh thái ĐMST của TP, với nhiều chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn cho hoạt động của cộng đồng KNĐMST về huấn luyện nâng cao năng lực cho người muốn khởi nghiệp, hỗ trợ một phần kinh phí để các nơi, đơn vị tổ chức các sự kiện, hỗ trợ cho các cuộc thi để tìm kiếm các ý tưởng mới và ươm tạo. Rồi cũng có những chính sách để hỗ trợ nghiên cứu hoàn thiện sản phẩm, dịch vụ, tiếp cận với Speedup, tiếp cận các quỹ đầu tư, v.v…   

Bên cạnh đó, TP cũng đang xúc tiến để hình thành Viện Công nghệ tiên tiến ĐMST của TP.HCM. Đây là nơi để mà hỗ trợ cho cộng đồng doanh nghiệp nói chung và startup nói riêng trong câu chuyện chuyển giao công nghệ tiên tiến, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển các công nghệ ứng dụng sản phẩm mới. TP cũng đang chuẩn bị hình thành Trung tâm KNĐMST. Dự án này đã triển khai xây dựng cách đây 2 năm. Theo báo cáo của đơn vị chủ đầu tư trong năm nay sẽ hoàn công và Sở đang tham mưu cho TP về đề án về mô hình hoạt động của trung tâm. Đấy là những đầu tư có trọng tâm cho KHCN, ĐMST của TP về cơ sở vật chất và không gian để hỗ trợ cho các hoạt động khởi nghiệp trong thời gian tới.

Hiện Sở cũng tham mưu TP về Nghị quyết 54 sửa đổi trình Quốc hội, đề xuất kiến tạo một số chính sách về miễn, giảm thuế, hỗ trợ đầu tư, thu hút chuyên gia... Tất nhiên cần phải tiếp tục xây dựng chương trình hành động, những chính sách cụ thể, nhưng mà nói chung là cố gắng kiến tạo chính sách trong khả năng của của TP, còn đúng là cộng đồng KNĐMST họ cần nhiều lắm, Nhà nước cũng không thể lo hết được.  

Ngoài ra, Sở cũng thường xuyên đẩy mạnh hợp tác với lại các nước thời gian qua như: Úc, Phần Lan, Israel, News Zealand, Singapore…, nhằm trao đổi kinh nghiệm triển khai, thu hút nguồn lực hỗ trợ, trao đổi, tìm kiếm cơ hội hợp tác trong kết nối với hệ sinh thái KNĐMST của TP và mở ra cơ hội để startup Việt có thể tiếp cận với thị trường nước ngoài.

- Cảm ơn ông.

Hồng Ân (thực hiện)

Sáng 11-5, TP.HCM lần đầu tiên công bố kết quả đánh giá năng lực cạnh tranh cấp sở, ngành, địa phương - DDCI 2022.

Những kết quả bất ngờ từ DDCI TP.HCM

Bộ chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh cấp sở, ngành, địa phương - DDCI là một chỉ số tổng hợp sử dụng để đánh giá các khía cạnh khác nhau về năng lực điều hành kinh tế và cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh của các sở, ngành, địa phương.

Bộ chỉ số DDCI được xây dựng dựa trên cơ sở bộ chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), hiện đã có nhiều tỉnh khảo sát.

Kết quả khảo sát lần đầu tiên được thực hiện tại TP.HCM đã cho ra kết quả bất ngờ khi nhiều sở, ngành, địa phương bị đánh giá thấp trên nhiều chỉ số thành phần.

Cụ thể kết quả DDCI như sau:

TP.HCM sẽ cải thiện PCI

Tại lễ công bố, TP cũng đã triển khai các giải pháp để cải thiện, nâng cao các chỉ số Par Index, PAPI và PCI.

Ông Huỳnh Thanh Nhân - giám đốc Sở Nội vụ TP.HCM - cho biết để cải thiện chỉ số PAPI, TP sẽ triển khai hàng loạt giải pháp, trong đó nâng cao vai trò, trách nhiệm người đứng đầu, nâng cao trách nhiệm giải trình với người dân...

Trong khi đó, ông Đào Minh Chánh - phó giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư TP.HCM - cho biết TP sẽ cải thiện, nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI. Trong đó, TP sẽ chấn chỉnh những tồn tại, cải thiện môi trường đầu tư, đẩy nhanh chuyển đổi số, tăng thực hiện dịch vụ công trực tuyến...

Theo Báo Tuổi trẻ

Quy trình sản xuất vật liệu kháng khuẩn dạng màng ứng dụng chế tạo băng gạc ở quy mô pilot do PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp và nhóm cộng sự tại Đại học Quốc tế (ĐHQG TP.HCM) hoàn thiện, đã sẵn sàng chuyển giao cho các đơn vị có nhu cầu sản xuất băng gạc y tế với khả năng kháng khuẩn, hỗ trợ lành nhanh vết thương.

Da là cơ quan có chức năng bảo vệ cơ thể khỏi sự tác động, sự ảnh hưởng không có lợi từ môi trường bên ngoài. Thông thường, khi da bị thương, vết thương sẽ tự lành theo cơ chế tự nhiên của cơ thể. Tuy nhiên, vùng da bị thương tổn dù nhẹ nhưng vẫn có nguy cơ lâu hồi phục, hoặc nhiễm trùng nếu vết thương không được điều trị và bảo vệ đúng cách. Quá trình lành thương da là một quá trình động và vô cùng phức tạp, đòi hỏi một môi trường thích hợp để đẩy nhanh tiến trình lành thương. Ngày nay, với sự phát triển khoa học - công nghệ, đã có hơn 3.000 sản phẩm đã được phát triển để điều trị các vết thương da khác nhau dựa trên loại tổn thương khác nhau và phụ thuộc giai đoạn lành thương khác nhau.

Tùy vào tình trang tổn thương da, người dùng (bác sĩ chỉ định hay bệnh nhân) sẽ chọn ra loại băng gạc phù hợp. Băng gạc thường được chế tạo từ nhiều vật liệu tự nhiên hoặc tổng hợp và có tính phân hủy sinh học hoặc không. Liên kết giữa các sợi trong băng gạc này có thể được dệt hoặc không dệt dưới dạng miếng dán, bọt xốp hoặc keo nước có sức bền cấu trúc tốt để giữ hình thái vật lý.

Nhiều băng gạc có cấu tạo đa lớp, mỗi lớp có tính chất khác nhau, ví dụ như một băng gạc bốn lớp gồm lớp dệt, lớp bọt xốp, lớp tạo nước và lớp dính hỗ trợ. Loại vật liệu dùng làm băng gạc rất đa dạng bao gồm polyester, poly(vinyl alcohol), alginate, collagen, poly(ethylene glycol) và poly(lactic-coglycolic acid). Thông thường những băng gạc này có chứa chất hỗ trợ kháng vi sinh vật như Ag, bitmut, chlorhexidine, polyhexamethylene biguanide...

Việc chọn lựa băng gạc thường được các cơ sở y tế cũng như đội ngũ y bác sỹ chú trọng theo các tiêu chí như: (1) cung cấp môi trường ẩm, (2) làm tăng quá trình hình thành lớp thượng bì, (3) giúp tăng sinh mạch máu và mô liên kết, (4) thoáng khí, (5) ổn định nhiệt, (6) chống khuẩn, (7) dễ tháo gỡ và (8) không độc hại.

Hiện nay, băng gạc được phân thành 5 loại chính: (1) dạng màng bán thấm, (2) dạng bọt bán thấm, (3) dạng hydrogel, (4) dạng hydrocolloid và (5) dạng alginate, các dạng này có tải Ag hay không tải Ag. Trong đó băng gạc chứa "Ag kháng khuẩn" là sản phẩm được quan tâm trên thị trường Việt Nam lẫn thế giới.

Tuy nhiên, các loại băng gạc hỗ trợ tích cực quá trình lành thương và kháng vi sinh vật vẫn chưa được phổ biến trong sản xuất công nghiệp ở Việt Nam và hầu hết được nhập khẩu. Hiện tại, các loại băng gạc sản xuất trong nước chủ yếu vẫn sử dụng kỹ thuật sợi không dệt và hạn chế trong việc kết hợp với các hoạt chất.

"Bởi vì không có các hoạt chất kháng khuẩn và các thành phần giúp hỗ trợ lành thương, nên các loại băng gạc thông thường chỉ được sử dụng với mục đích chính là cách ly vật lý vết thương và môi trường bên ngoài. Những sản phẩm này kém hiệu quả trong việc phòng chống với các tác nhân gây bệnh bên ngoài như vi khuẩn hoặc nấm", PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp cho biết, "Tuy nhiên, bằng cách sử dụng phương pháp tạo sợi nano từ kỹ thuật electrospinning, sản phẩm băng gạc có thể được kết hợp với nhiều hoạt chất khác để tăng khả năng sinh học hỗ trợ lành thương".

Sẵn sàng triển khai ở quy mô công nghiệp

PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp, chủ nhiệm triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ " Nghiên cứu quy trình sản xuất vật liệu kháng khuẩn dạng màng ứng dụng chế tạo băng gạc ở quy mô pilot " cho biết, nhóm các nhà khoa học tại Trường Đại học Quốc tế (ĐHQG TP.HCM) đã tiến hành khảo sát quy trình sản xuất băng gạc kháng khuẩn từ polycaprolactone (PCL), nano bạc (Ag) kết hợp oligomer chitosan (Cs).

Thành phẩm băng gạc kháng chuẩn được sản xuất thử nghiệm theo quy trình do nhóm các nhà khoa học tại Trường Đại học Quốc tế (ĐHQG TP.HCM) đề xuất

Cụ thể, nhóm triển khai nhiệm vụ đã chế tạo dung dịch PCL chứa nano Ag để tạo màng PCL tải nano Ag, chế tạo màng phun Oligomer Chitosan. Từ những nguồn nguyên liệu này, nhóm chế tạo sản phẩm băng gạc từ màng PCL-Ag-Cs, gồm 2 lớp: màng PCL chứa các hạt nano Ag (được tổng hợp bằng phương pháp electrospinning), lớp phủ hỗn hợp gồm oligomer chitosan (Cs) và polyvinylpyrrolidone (PVP).

"Kết quả khảo sát các tính chất màng PCL-Ag-Cs chế tạo quy mô pilot cho kết quả tương đồng với các màng chế tạo ở quy mô phòng thí nghiệm", PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp khẳng định.

Sơ đồ khối quy trình tạo màng PCL-Ag-Cs quy mô pilot

Trong các loại vật liệu đã được sử dụng chế tạo màng thì PCL được chú trọng nhờ vào tính chất cơ lý tốt, tính tương hợp sinh học cao và màng PCL làm từ phương pháp electrospinning rất khó biến dạng trong điều kiện nhiệt độ cơ thể và nhiệt độ phòng. Công nghệ màng electrospinning là công nghệ đơn giản nhưng có khả năng mang lại hiệu quả kinh tế cao vì khả năng tạo màng mỏng dẫn đến tiết kiệm nhiên liệu trong quá trình sản xuất. Hơn nữa, công nghệ này đang dần được ưa chuộng trong ngành y học do tính đa năng (có khả năng ứng dụng cho mọi loại vật liệu). Ngoài việc có khả năng tạo ra màng có tính chất giống băng gạc truyền thống, băng gạc làm từ phương pháp electrospinning còn có nhiều ưu điểm, như thoáng khí, dễ tổng hợp và đặc biệt hơn là rất dễ thêm các chất khác nhằm tăng kháng khuẩn như Ag, gentamicin, hay hỗ trợ lành thương như protein, các hoạt chất tăng sinh tế bào.

Công nghệ electrospinning là công nghệ sử dụng máy electrospinner, trong đó cấu tạo máy bao gồm: bộ nguồn cao áp một chiều; hệ thống khối thu sợi; và hệ thống bơm tiêm điện chứa polymer. Electrospinning có thể tạo ra các sợi nano nhờ việc ứng dụng tính chất của điện trường cao. Khi một điện áp đủ cao được đặt vào một giọt chất lỏng, thì phần chất lỏng sẽ tích điện, và lực đẩy tĩnh điện chống lại sức căng bề mặt, từ đó giọt chất lỏng bị kéo căng tạo thành tia phun đến khối thu màng (collector). Điểm phun này được gọi là hình nón Taylor (Taylor  cone). Nhìn chung, electrospinning là một bộ điện trường điều khiển các tia phun polymer đến khối thu màng tạo thành sản phẩm định dạng thành màng không dệt. Các sản phẩm electrospinning thu được có cấu trúc vi mô là vô số các sợi polymer đan xen, những sợi này có đường kính từ vài trăm nano đến vài micro mét.

Mô hình mô tả thiết bị electrospiner công nghiệp

Với những tiến bộ khoa học kỹ thuật, phương pháp electrospinning cũng đã có những đóng góp to lớn cho hướng nghiên cứu y sinh trong việc chế tạo các thiết bị y tế, y sinh và chăm sóc sức khỏe. Rất nhiều nhà khoa học trên thế giới đã và đang vận dụng phương  pháp này trong các nghiên cứu nhằm tìm ra các giải pháp mới cho điều trị trong y học.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp, nhờ được bổ sung lớp phủ oligomer chitosan nên sản phẩm băng gạc từ màng PCL-Ag-Cs không chỉ có công dụng kháng khuẩn, mà còn có tác dụng giữ vết thương thông thoáng và hút dịch dư của vết thương, giúp quá trình làm lành vết thương đạt hiệu quả tốt hơn.

Thử nghiệm trên thỏ, sau 30 ngày, vết thương đắp băng gạc PCL-Ag-Cs cho kết quả lành thương tốt hơn đắp gạc cotton. Ngoài ra, sản phẩm cũng có thể dùng cho vết thương bỏng.

PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp cũng thông tin thêm rằng, băng gạc 2 lớp được sản xuất ở quy mô  công nghiệp bao gồm: (1) màng polycaprolactone (PCL) chứa các hạt nano bạc được tổng hợp bằng phương pháp chiếu xạ gamma được tạo thành bằng phương pháp electrospinnning và (2) lớp phủ hỗn hợp oligomer chitosan (Cs) và polyvinylpyrrolidone (PVP).

Thành phần kháng khuẩn của băng gạc là nano bạc và Cs. Lớp phủ có tác dụng giữ vết thương thông thoáng và hút dịch dư của vết thương giúp cho quá trình lành thương đạt hiệu quả hơn.

"Sau khi hoàn thiện quy trình tạo màng kháng khuẩn trên quy mô công nghiệp, nhóm đã tiến hành sản xuất thử nghiệm băng gạc kháng khuẩn nhằm đảm bảo chất lượng, số lượng và ghi nhận ở mức cơ bản các chi phí cần thiết để sản xuất", PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp cho biết, "Hơn thế nữa, thành công của nhiệm vụ tạo ra quy mô pilot, để từ đó có thể dùng chế tạo nhiều loại băng gạc khác nhau".

Được biết, các lô (sản phẩm) băng gạc được sản xuất thử nghiệm từ quy trình nói trên cũng đã được các cơ quan chức năng, cơ quan hữu quan ngành y đánh giá, xác nhận là đạt các tiêu chuẩn về khả năng kháng khuẩn theo quy định trong nước và quốc tế.

Các thành viên Hội đồng nghiệm thu nhiệm vụ khoa học - công nghệ do Sở KH&CN TP.HCM tổ chức đã có buổi tham quan, trực tiếp ghi nhận quy trình và máy móc sản xuất thử nghiệm sản phẩm băng gạc kháng khuẩn

Nhận định về tiềm năng cho quy trình sản xuất băng gạc kháng khuẩn ở quy mô pilot vừa hoàn thiện, PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp cho biết, băng gạc kháng chuẩn được sản xuất trong nước trước tiên mang đến cơ hội sử dụng các sản phẩm y tế chất lượng cao ở mức giá thành hợp lý cho mọi người dân, và sau nữa tạo cơ hội để các nhà sản xuất, các đơn vị chế tạo cùng cộng tác, cùng tham gia vào việc sản xuất ra các thiết bị của quy trình sản xuất loại băng gạc này, chẳng hạn như thiết bị cho công đoạn phủ và công đoạn sấy.

Hay nói cách khác, cũng theo lời PGS.TS Nguyễn Thị Hiệp, thành công của nhiệm vụ khoa học - công nghệ mà nhóm các nhà khoa học Trường Đại học Quốc tế (ĐHQG TP.HCM) đã hoàn thành một lần nữa khẳng định trình độ, năng lực của ngành y sinh Việt Nam trong công tác nghiên cứu, phát triển các giải pháp, sản phẩm y tế đạt tiêu chuẩn, phục vụ tối đa nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân.

Với độ chính xác ở mức cao nhờ ứng dụng các mô hình phân tích trí tuệ nhân tạo, bộ công cụ chẩn đoán viêm ruột thừa giúp các cơ sở y tế thuận tiện hơn trong công tác thăm khám, đưa ra các chỉ định điều trị phù hợp. 

Chiều ngày 11/04/2023 vừa qua, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM đã tổ chức hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ khoa học - công nghệ “Chẩn đoán viêm ruột thừa có biến chứng bằng kỹ thuật máy học”.  Đây là nhiệm vụ do Bệnh viện Nhân dân Gia Định làm cơ quan chủ trì triển khai; TS.BS Mai Phan Tường Anh và PGS.TS Thái Thanh Trúc là đồng chủ nhiệm thực hiện nhiệm vụ.

Đại diện nhóm triển khai nhiệm vụ cho biết, viêm ruột thừa là bệnh nguy hiểm, khó phát hiện sớm để điều trị kịp thời. Viêm ruột thừa có biến chứng là kết quả của ruột thừa bị vỡ dẫn đến áp-xe hay hoại tử, viêm tấy quanh ruột thừa, gây nên nhiều hậu quả xấu cho sức khỏe bệnh nhân.

"Dù việc phẫu thuật cắt ruột thừa vẫn là phương pháp điều trị được lựa chọn phổ biến, song nhiều nghiên cứu gần đây đã chứng minh rằng vai trò của việc điều trị bảo tồn không phẫu thuật trên một số cơ địa đặc biệt. Do đó, việc cân nhắc chẩn đoán với điều trị phù hợp trong viêm ruột thừa có biến chứng và viêm ruột thừa không biến chứng mang lại lợi ích tốt nhất cho người bệnh", TS.BS Mai Phan Tường Anh thông tin.

Trên tinh thần đó, nhóm các nhà khoa học đang công tác tại Đại học Y dược TP.HCM và Bệnh viện Nhân dân Gia Định đã phối hợp nghiên cứu hồi cứu trên những bệnh nhân đã phẫu thuật nội soi cắt ruột thừa tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định trong 5 năm (2016-2020), kết hợp đánh giá kiểm thử trong dữ liệu thực tế bổ sung thêm. Từ đó, xây dựng mô hình chẩn đoán viêm ruột thừa có biến chứng bằng các phương pháp thường dùng cho kỹ thuật máy học là Support Vector Machine - SVM; Decision Tree - DT; Random Forest - RF; Artificial Neural Network - ANN; k-Nearest neighbors - KNN, Logistic Regression - LR/hồi quy logistic và Gradient Boosting - GB; cũng như xác định giá trị của các mô hình kỹ thuật máy học trong chẩn đoán viêm ruột thừa có biến chứng. Đồng thời, nhóm các khoa học TP.HCM cũng đã hoàn thiện, xây dựng quy trình và các công cụ hỗ trợ sử dụng kỹ thuật máy học hỗ trợ chẩn đoán viêm ruột thừa có biến chứng.

Từ các mô hình máy học chẩn đoán viêm ruột thừa có biến chứng gồm SVM, DT, RF, LR, KNN, ANN và GB với các tham số tương ứng với từng mô hình được hoàn thiện, nhóm triển khai nhiệm vụ đã xây dựng mô hình máy học có giá trị trong chẩn đoán viêm ruột thừa biến chứng với độ chính xác trên nền tảng mô hình GB vốn được xác định là có giá trị dự báo tối ưu nhất.

Được biết, để tạo dữ liệu huấn luyện cho các mô hình máy học, nhóm triển khai nhiệm vụ đã thống kê hơn 4.000 hồ sơ bệnh án thực hiện phẫu thuật cắt ruột thừa tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2020, trong đó thu thập các biến (giá trị) gồm Giới tính; Tuổi; Sinh hóa máu; Số lượng bạch cầu (WBC); Số lượng neutrophil (NEU); Số lượng lymphocyte (LYM); CRP; Đường kính ruột thừa qua siêu âm; Vị trí ruột thừa; Hình ảnh thâm nhiễm; và cuối cùng là biến phụ thuộc Viêm ruột thừa biến chứng.

Sơ đồ tiến trình xử lý số liệu

Có thể khẳng định rằng, đây là một trong những nghiên cứu đánh giá giá trị trí tuệ nhân tạo (AI) trong chẩn đoán viêm ruột thừa có biến chứng tại TP.HCM trong vòng 5 năm. Từ đó cung cấp một bức tranh toàn diện về tình hình viêm ruột thừa nói chung và mảng ứng dụng trí thông minh nhân tạo hỗ trợ bác sĩ dự đoán khả năng có biến chứng.

PGS. TS Thái Thanh Trúc cho biết, tính ứng dụng của nhiệm vụ chính là đã phác thảo tình hình chung của bệnh viêm ruột thừa biến chứng tại TP.HCM, đồng thời xây dựng mô hình máy học chẩn đoán viêm ruột thừa biến chứng. Qua đó, hệ thống thang đo dự đoán cho chẩn đoán viêm ruột thừa có biến chứng cho cộng đồng người dân TP.HCM nói chung và tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định nói riêng được xây dựng hoàn chỉnh.

Bên cạnh đó, nhóm triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ cũng đã hoàn thiện trang điện tử  trực tuyến www.viemruotthua.com để người dùng là người dùng (bác sĩ) có thể thao tác và nhập các chỉ số để đưa ra tiên đoán về tình trạng viêm ruột thừa biến chứng trên bệnh nhân. Giải pháp này về cơ bản cũng có thể được tích hợp vào hệ thống dữ liệu bệnh viện và đề xuất khả năng viêm ruột thừa biến chứng để hỗ trợ việc chẩn đoán trên bệnh nhân viêm ruột thừa cấp. Chưa dừng lại ở đó, dữ liệu từ người dùng (bệnh nhân) có thể được thu thập nhằm cung cấp trở lại cho mô hình học máy, nâng cấp và tăng khả năng chẩn đoán trong tương lai.

Giao diện công cụ chẩn đoán viêm ruột thừa có sử dụng nền tảng trí tuệ nhân học được cung cấp tại địa chỉ viemruotthua.com

Giao diện của bộ công cụ cho phép bác sỹ và kỹ thuật viên y tế chủ động nhập vào 10 chỉ số chẩn đoán gồm giới, tuổi, hình  ảnh siêu âm ổ bụng (đường kính ruột thừa - mm, vị trí ruột thừa, dịch ổ bụng và tình trạng thâm nhiễm xung quanh ruột thừa) và các xét nghiệm sinh hóa máu (tổng số lượng bạch cầu hạt, số lượng bạch cầu trung tính, số lượng bạch cầu lympho và CRP). Ở trung tâm bên dưới hình ảnh của ứng dụng là tóm tắt thông tin của bệnh nhân (bao gồm các chỉ  số chẩn đoán mà bác sĩ nhập ở bên cột trái). Ở dưới cùng là kết luận có viêm ruột thừa biến chứng hay không, và xác suất xảy ra (%) nếu có.

Chia sẻ thêm về nghiên cứu, PGS.TS Thái Thanh Trúc cho rằng, quá trình thu thập dữ liệu, xây dựng và hoàn thiện đề tài đã có sự kết hợp giữa chuyên môn ngoại khoa tiêu hóa, thống kê và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trên nền tảng ngôn ngữ Python nhằm cho ra một mô hình chẩn đoán tối ưu nhất. Nghiên cứu xử lý dữ liệu theo nhiều tình huống khác nhau (chuẩn hóa và không chuẩn hóa cũng như bổ sung dữ liệu theo nhiều cách tiếp cận so với khi không bổ sung dữ liệu) để đảm bảo đánh giá đúng và đủ giá trị của mô hình chẩn đoán. Ngoài ra, các mô hình được xây dựng với nhiều tùy chọn tham số phổ biến nhằm đánh giá toàn diện và đa dạng các mô hình. Việc này nhằm đảm bảo không bỏ sót các tình huống và các tham số tiềm năng của từng mô hình.

Đại diện nhóm triển khai nhiệm vụ nhấn mạnh rằng kết quả nghiên cứu mang nhiều ý nghĩ thực tế. Ngoài tỷ lệ viêm ruột thừa có biến chứng phát hiện được để từ đó gợi ý về xác suất tiền định viêm ruột thừa có biến chứng của các trường hợp nhập viện có liên quan đến viêm ruột thừa, thì các yếu tố liên quan phát hiện được cũng có nhiều lợi ích.

Kết quả dự báo khả năng viêm ruột thừa được công cụ cung cấp

Theo lời PGS.TS Thái Thanh Trúc, tất cả yếu tố này là các chỉ số lâm sàng, cận lâm sàng thường quy và dễ dàng có thể có được, kể cả tại các cơ sở y tế có nguồn lực hạn chế. Vì thế, điều này có nghĩa là, hầu hết cơ sở y tế có thể sử dụng các yếu tố này để biết được bệnh nhân có nhiều nguy cơ viêm ruột thừa có biến chứng hay không.

"Trong trường hợp khả năng viêm ruột thừa có biến chứng là rất thấp thì có thể chọn các phương pháp phù hợp hơn cho bệnh nhân. Ngược lại, trong các trường hợp mà căn cứ vào các yếu tố liên quan xác định được bệnh nhân nhiều nguy cơ viêm ruột thừa có biến chứng thì sẽ có thể xử lý sớm một cách phù hợp hoặc chuyển tuyến bệnh viện khi cần thiết", PGS. TS Thái Thanh Trúc nhấn mạnh.

Tựu trung, việc xây dựng mô hình chẩn đoán dựa trên các tiêu chí trong thang đo có sẵn và qua siêu âm sẽ có nhiều thuận lợi, giúp xác định nguy cơ viêm ruột thừa có biến chứng mà không cần kiến thức chuyên sâu hoặc trang thiết bị phức tạp. Ngoài ra, việc hoàn thành nghiên cứu này mang ý nghĩa lớn về tính khả thi trong triển khai các nghiên cứu tương tự và là cơ sở ban đầu để  tiến hành mở rộng các nghiên cứu tương tự trong lĩnh vực y học.

Quy trình công nghệ do nhóm nhà khoa học TP.HCM hoàn thiện tạo ra cơ hội "tận dụng" nguồn nước thải từ nhà máy sản xuất phân bón để tiếp tục tạo ra các sản phẩm hữu ích, giúp giảm thiểu lượng chất thải nguy hại ra môi trường.

Thực tế cho thấy, nông nghiệp là một trong những ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam và Việt Nam vẫn là một nước nông nghiệp. Theo Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 vừa được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 150/QĐ-TTg, mục tiêu cụ thể đến năm 2030, tốc độ tăng trưởng GDP nông lâm thủy sản đạt bình quân từ 2,5-3%/năm, tốc độ tăng năng suất lao động nông lâm thủy sản đạt bình quân từ 5,5-6%/năm; mở rộng và phát triển thị trường, nhất là thị trường xuất khẩu. Tốc độ tăng giá trị xuất khẩu nông lâm thủy sản đạt bình quân từ 5-6%/năm.

Đặc biệt, Chiến lược đề ra mục tiêu đến năm 2050, Việt Nam sẽ trở thành một trong những nước có nền nông nghiệp hàng đầu thế giới với ngành công nghiệp chế biến nông sản hiện đại, hiệu quả, thân thiện với môi trường. Nông thôn Việt Nam không còn hộ nghèo và trở thành “nơi đáng sống” văn minh, xanh, đẹp…

Nhu cầu cấp bách

Có thể khẳng định rằng, phân bón là nguyên liệu đầu vào cực kỳ quan trọng cho sản xuất nông nghiệp, và nhu cầu phân bón ngày càng tăng, từ đó sản xuất phân bón càng được đẩy mạnh, đặc biệt là ngành sản xuất phân bón hóa học. Bên cạnh việc mở rộng quy mô sản xuất phục vụ nhu cầu phát triển của nông nghiệp, thì việc xử lý các nguồn chất thải, đặc biệt là khí thải, nước thải trong quá trình sản xuất phân bón luôn được chú trọng.

Khí thải sau khi ra khỏi hệ thống tách bụi đi qua hệ thống rửa khí và hấp phụ trước khi khí thải ra môi trường bên ngoài. Nếu dung dịch này được hồi lưu để tiếp tục sử dụng thì hàm lượng các chất di dưỡng bị hấp phụ trong dung dịch chứa hàm lượng lớn các chất dinh dưỡng Nitơ (N) và Phốtpho (P) vốn rất cần thiết cho cây trồng.

Trong khi đó, để xử lý nguồn nước này đạt tiêu chuẩn môi trường,hầu hết nhà máy đang áp dụng công nghệ hóa lý để xử lý lượng nước thải nói trên, đặc biệt là nguồn nước thải chứa nhiều dinh dưỡng chính như N và P. Theo đó, dung dịch NaOH được cho vào bể phản ứng với hàm lượng lớn để "đuổi" N (ở dạng khí NH₃) ra khỏi dung dịch. Như vậy, có thể thấy chất ô nhiễm (hợp chất của N) ở dạng lỏng được chuyển sang chất ô nhiễm dạng khí và phát tán ra không khí, tổng lượng N phát tán ra môi trường được xem là không đổi. Ngoài ra, nguồn nước thải sau khi đuổi N có pH cao, nên phải sử dụng lớn HCl để trung hòa, chuyển pH nước thải về trung tính để thực hiện các công đoạn tiếp theo trước khi thải ra môi trường. Như vậy, doanh nghiệp phải tiêu tốn một lượng lớn hóa chất NaOH và HCl mà vẫn không thể thể giảm lượng NH₃ phát ra môi trường.

"Do đó, việc giảm thiểu hóa chất để xử lý nước thải và thu hồi các chất dinh dưỡng N và P từ nước thải luôn là công nghệ mà các nhà môi trường và doanh nghiệp hướng đến, và các công nghệ này được xem là thân thiện với môi trường, rất có ý nghĩa về mặt kinh tế",  PGS.TS Lê Minh Viễn nhận định, "Hơn nữa, theo thống kê, thì các trữ lượng P trong các mỏ để sản xuất phân lân cũng đang ngày càng giảm sút. Do đó, việc thu hồi các nguyên tố dinh dưỡng như N và P ngày càng cấp bách hơn".

Tuy nhiên, trước thực tế trong nước hiện chưa có nghiên cứu đầy đủ nào về công nghệ thu hồi N và P từ các nhà máy sản xuất phân bón, cũng như nghiên cứu sử dụng các sản phẩm sau thu hồi để sản xuất phân bón phục vụ sản xuất nông nghiệp", PGS.TS Lê Minh Viễn và nhóm cộng sự tại Đại học Bách Khoa (ĐHQG TP.HCM) đã triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ "Nghiên cứu công nghệ thu hồi nitơ, phốtpho trực tiếp từ nước thải nhà máy phân bón và định hướng sử dụng làm nguyên liệu sản xuất phân bón".

PGS.TS Lê Minh Viễn trình bày kết quả triển khai nhiệm vụ "Nghiên cứu công nghệ thu hồi nitơ, phốtpho trực tiếp từ nước thải nhà máy phân bón và định hướng sử dụng làm nguyên liệu sản xuất phân bón"

Hướng tiếp cận mới

Theo đó, là kết quả của nhiệm vụ khoa học - công nghệ vừa được Sở KH&CN TP.HCM nghiệm thu, PGS.TS Lê Minh Viễn và các cộng sự đã nghiên cứu xây dựng mô hình hệ thống thử nghiệm thu hồi N và P từ nước thải nhà máy phân bón công suất xử lý 1 m³/ngày và sản xuất 50 kg struvite theo quy trình công nghệ gián đoạn; đồng thời nghiên cứu sản xuất phân bón NPK sử dụng nguồn struvite sản xuất từ nước thải nhà máy phân bón.

Cụ thể, PGS.TS Lê Minh Viễn và các cộng sự đã xác định các thành phần chính của nguồn nước để đề xuất phạm vi của các thông số công nghệ và các phương pháp điều chế, đánh giá các tính chất của sản phẩm. Kết quả nghiên cứu ở quy mô phòng thí nghiệm cho thấy các thông số công nghệ như pH, tỷ lệ mol Mg/P, tỷ lệ mol N/P, thời gian phản ứng ảnh hưởng đến hiệu suất kết tủa struvite. Trong đó, thông số ảnh hưởng mạnh nhất là pH, tỷ lệ mol Mg/P, tỷ lệ mol N/P.

Quy trình thu hồi struvite

"Struvite dễ dàng kết tủa trong khoảng pH từ 7-9,5, thậm chí ở thời gian phản ứng là 30 phút. Đặc biệt, nghiên cứu này đã xây dựng được sự tương quan của các thông số công nghệ đến hiệu suất thu hồi N", đại diện nhóm triển khai nhiệm vụ thông tin.

Từ kết quả tối ưu hóa, các thông số công nghệ được lựa chọn để tiến hành kiểm tra, thử nghiệm với quy mô pilot với công suất 1 m³/ ngày. Quá trình kết tủa struvite được thiết kế và vận hành thực tế trên thiết bị có tổng thể tích là 1.000 lít. Với thông số công nghệ đã tối ưu (với hàm mục tiêu là hiệu suất 80%), tỷ lệ mol Mg/P=1,0 và N/P= 1,2; pH=8,3, thời gian là 60 phút ở nhiệt độ môi trường, sản phẩm thu được là struvite có độ đơn pha cao (kiểm chứng bằng phương pháp XRD), dạng bột có kích thước hạt từ 13-22 micro mét (kiểm chứng bằng phương pháp SEM và phần mềm Image J). Tỷ trọng riêng từ 1.573 - 1.598 kg/m³, khối lượng riêng đổ đống là từ 497-580 kg/m³. Hàm lượng dinh dưỡng phù hợp với struvite thương mại.

Mô hình hệ thống

Đối chiếu với tiêu chuẩn về độ tan theo ISO 18644:2016, sản phẩm struvite thu được là loại phân bón chậm tan. Struvite có hàm lượng dinh dưỡng (Mg, N và P) cao cùng với tính chất tan chậm, struvite phù hợp để làm phân bón tan chậm phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Ngoài ra, sự tương thích của struvite với các nguyên liệu truyền thống cũng được kiểm tra nhằm sử dụng nguyên liệu này để sản xuất các sản phẩm phân bón NPK. Kết quả thử nghiệm với các sản phẩm phân bón một hạt NPK 10-10-5 (10% khối lượng struvite, 20% khối lượng struvite, 30% khối lượng struvite), NPK 17-3-5 (10% khối lượng struvite), NPK 16-20-0 (10% khối lượng struvite) và phân bón 3 màu NPK 20-15-5.

Kết quả cho thấy struvite dễ dàng sử dụng làm nguyên liệu để sản xuất phân bón như các nguyên liệu truyền thống khác. Khi sử dụng struvite càng nhiều, độ tan của sản phẩm NPK càng giảm. Độ tan giảm của sản phẩm là lợi thế cho việc tiết kiệm và sử dụng phân bón hiệu quả do hạn chế sự rửa trôi và thất thoát do phân bón tan quá nhanh.

Struvite hay MAP (magie amoni Photphat) là một tinh thể thường gặp trong tự nhiên với hằng số K_S = 12,6-13,26 ở dạng không tan (rất ít tan). Struvite tan ít trong nước và dung dịch nên sự giải phóng chậm struvite đã tạo ta nguồn N, P và Mg hiệu quả cho cây trồng bón qua lá hay đất. Sử dụng phân bón MAP có thể giảm từ 20-30%, thậm chí nhiều hơn, nếu xét trên khối lượng (sử dụng) so với phân bón thông thường mà vẫn có năng suất tương đương.

Là hợp phần quan trọng của nhiệm vụ, nhóm chuyên gia tại Đại học Bách Khoa đã sản xuất thử nghiệm thành công 50kg sản phẩm struvite thu hồi từ nước thải (của nhà máy sản xuất phân bón); hoàn thiện quy trình công nghệ thu hồi struvite từ nước thải nhà máy phân bón; cũng như quy trình công nghệ sản xuất phân NPK sử dụng sản phẩm struvite tạo ra trong quá trình thu hồi N, P từ nước thải nhà máy phân bón. Bên cạnh đó, nhóm triển khai nhiệm vụ cũng xây dựng bộ tiêu chuẩn cơ sở cho sản phẩm struvite và 3 loại phân NPK sản xuất từ nguồn struvite tổng hợp được.

Phân bón NPK từ struvite

Tóm lại, nghiên cứu này cho thấy việc sử dụng hóa chất để kết tủa các nguyên liệu phân bón bị hòa tan vào trong dung dịch nước để quay trở lại quá trình sản xuất phân bón dễ thực hiện. Trong khi phương pháp hóa lý, việc sử dụng dung dịch NaOH để xử lý NH₃ trong dung dịch và sử dụng dung dịch HCl để chuyển pH nước thải về trung tính đã làm tiêu hao một lượng hóa chất đáng kể mà không thu được sản phẩm phụ nào. Ngoài ra, phương pháp kết tủa struvite sử dụng công nghệ và thiết bị đơn giản, dễ vận hành cho thấy việc kết tủa struvite từ nước thải ngành công nghiệp sản xuất phân bón không những có ý nghĩa khoa học, mà còn có ý nghĩa về kinh tế so với phương pháp truyền thống.

Nhận xét về hiệu quả khoa học - công nghệ, PGS.TS Lê Minh Viễn khẳng định: kết quả của nhiệm vụ đã góp phần cung cấp các dữ liệu nghiên cứu thực nghiệm, cung cấp công nghệ xử lý nước thải, và công nghệ này được xem là công nghệ đơn giản, hiệu quả, sạch - xanh để xử lý nước thải chứa nhiều N và P, hạn chế sử dụng hóa chất để xử lý nước thải mà không thể thu hồi được.

Về hiệu quả kinh tế xã hội, có thể thấy rằng, công nghệ xử lý nước thải thân thiện với môi trường không những giảm thiểu tiêu tốn hóa chất mà còn thu hồi được các chất dinh dưỡng từ nước thải, làm giảm thất thoát nguyên liệu trong quá trình sản xuất, và đặc biệt hơn hết là giảm chi phí xử lý so với công nghệ truyền thống.

"Do đó, nhiệm vụ đã tiếp cận một cách có hệ thống và mang tính thực tiễn cao để xử lý nước thải với công nghệ xử lý thân thiện môi trường, giảm chi phí hóa chất, góp phần làm giảm chi phí sản xuất cho doanh nghiệp. Từ đó gián tiếp góp phần thúc đẩy công tác bảo vệ môi trường, thúc đầy phát triển kinh tế - xã hội bền vững theo hướng nền kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn",  PGS.TS Lê Minh Viễn nhấn mạnh.

Vật liệu bê tông hàm lượng tro bay cao do Phân viện Vật liệu Xây dựng miền Nam chế tạo, có thể sử dụng cho kết cấu trong công trình xây dựng, nhằm giảm lượng sản xuất xi măng gây ô nhiễm môi trường, đồng thời tận dụng được nguồn tro - xỉ từ các nhà máy nhiệt điện.

Bê tông là một trong những vật liệu xây dựng bền vững nhất về mặt sản xuất và bảo trì so với các vật liệu xây dựng khác. Tuy nhiên, thành phần chính trong bê tông là xi măng (chiếm 5-20% khối lượng bê tông), lại chiếm hơn 74-81% lượng phát khí thải gây hiệu ứng nhà kính (GHG). Vì thế, để giảm mức tiêu thụ xi măng, có thể thay bằng tro bay trong việc sản xuất bê tông.

Bê tông hàm lượng tro bay cao được sản xuất thử nghiệm

Tro bay thường được đề xuất thay thế xi măng đến 35% tổng khối lượng xi măng Portland theo ACI 211, ACI 232. Tuy nhiên, nếu xét về tổng thể ở thời gian dài, các nhà nghiên cứu cho rằng việc thay thế xi măng bằng tro bay có thể lên đến 50% hoặc lớn hơn, bê tông thậm chí còn có một số tính chất vượt trội và gọi bê tông chứa hơn 50% hàm lượng tro bay theo khối lượng thay thế xi măng Portland được coi là bê tông hàm lượng tro bay (High Volume Fly Ash Concrete - HVFC).

Trong khi đó, tại Việt Nam hiện nay hơn 25 triệu tấn tro, xỉ được thải ra mỗi năm chủ yếu từ các nhà máy điện trên cả nước. Dự báo nếu lượng tro xỉ không được tái chế sử dụng, đến năm 2030 ước tính tồn trữ lên đến 422 triệu tấn. Hầu hết lượng tro, xỉ này được vận chuyển ra ngoài bãi thải, nếu không được sử dụng về lâu dài sẽ tác động xấu đến môi trường, chiếm diện tích đất để tồn chứa ngày càng lớn, đồng thời lãng phí nguồn tài nguyên.

Chính vì vậy nhiệm vụ khoa học - công nghệ "Nghiên cứu chế tạo bê tông hàm lượng tro bay cao dùng cho các kết cấu công trình xây dựng" đã được nhóm tác giả Phân viện Vật liệu xây dựng miền Nam (Viện Vật liệu xây dựng - Bộ Xây dựng) thực hiện, nhằm giảm phát thải GHG của xi măng và giảm ô nhiễm do để bay tro lưu trữ trong đất và nước.

Ngoài ra, nhiệm vụ cũng hướng đến mục tiêu sử dụng hàm lượng tro bay thay thế đến 80 % xi măng Portland để chế tạo bê tông sử dụng cho mục đích kết cấu trong công trình xây dựng, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên và hạn chế ô nhiễm môi trường; và quan trọng hơn hết là làm chủ công nghệ chế tạo bê tông hàm lượng tro bay cao sử dụng cho kết cấu trong công trình xây dựng.

Lê Văn Quang, chủ nhiệm nhiệm vụ cho biết, HVFC khác hoàn toàn với bê tông hệ geopolymer, có thể thay thế tro bay 100%.HVFC không yêu cầu bảo dưỡng nhiệt, không đòi hỏi sử dụng kiềm cao, đó là một ưu điểm so với bê tông geopolymer trong ngành xây dựng. Tuy nhiên HVFC có nhược điểm lớn đó là phát triển cường độ chậm, đặc biệt ở tuổi sớm, làm hạn chế tính ứng dụng của loại bê tông này. Điều này khiến HVFC làm giảm tiến độ thi công, khai thác công trình, khó sử dụng trong thời tiết lạnh,....

Cũng theo lời TS. Lê Văn Quang, nếu sử dụng bê tông HVFC cho mục đích kết cấu buộc phải cải thiện cường độ tuổi sớm. Một số các phương pháp được cho là có hiệu quả cao như sử dụng tỷ lệ nước/chất kết dính thấp, bổ sung thêm vôi Ca(OH)₂, bổ sung silica fume, sử dụng hóa chất tăng tốc, hay kích hoạt tro bay trước khi nhào trộn bê tông.

“Vì vậy, ngoài mục đích sử dụng hàm lượng tro bay cao thay thế xi măng Portland đến 80% để chế tạo bê tông cho mục đích kết cấu, chúng tôi còn nghiên cứu để thúc đẩy sự phát triển cường độ sớm cho loại bê tông này, ngoài những biện pháp truyền thống sử dụng xi măng OPC có hàm lượng C3A cao, hạ thấp tỷ lệ nước/bột”, đại diện nhóm triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ nhấn mạnh.

 Mẫu bê tông cốt thép (sử dụng vật liệu HVFC)

Theo đó, để chế tạo bê tông HVFC, TS. Lê Văn Quang và các cộng sự sử dụng nguyên vật liệu là xi măng OPC40 Nghi Sơn, tro bay của nhà máy nhiệt điện Duyên Hải 1, cốt liệu nhỏ (cát sông, cát nghiền), cốt liệu lớn (đá dăm), nước, vôi bột hydrat Ca(OH)₂. Ngoài ra, nhóm còn sử dụng các phụ gia siêu dẻo, Silica fume và hỗn hợp hóa chất tăng tốc, đông kết sớm và tăng cường độ sớm cho bê tông HVFC là sodium thiocyanate (NaSCN), diethanolamine (DEA) and glycerol (Gly).

Lê Văn Quang, chủ nhiệm nhiệm vụ cho biết thêm rằng, vì hàm lượng xi măng Portland sử dụng trong bê tông HVFC rất ít, nên sẽ thiếu lượng vôi Ca(OH)₂ (sản phẩm thủy hóa của xi măng) để tham gia vào phản ứng puzolanic với tro bay cũng như đảm bảo tính kiềm để bảo vệ cốt thép. Vì vậy, để chế tạo bê tông HVFC đáp ứng các mục tiêu đã đề ra, nhóm đã nghiên cứu bổ sung lượng vôi Ca(OH)₂ hợp lý vào trong bê tông . Đồng thời, sử dụng phụ gia tăng tốc đóng rắn nhanh silica fume, phụ gia tăng tốc 3 thành phần.

Quy trình sản xuất bê tông hàm lượng tro bay

Kết quả, nhóm các nhà khoa học tại Phân viện vật liệu xây dựng miền Nam đã nghiên cứu chế tạo được bê tông HVFC, với tỷ lệ thay thế xi măng lên tới 80% tro bay, đáp ứng được các tính chất cơ học như cường độ nén, uốn, nén chẻ, mô-đun đàn hồi và độ co ngót khô.

Trong đó, cường độ nén của bê tông HVFC có xu hướng tăng dần theo thời gian, ở 28 ngày đạt giá trị 59,47-70,13 MPa;  ở tuổi 180 ngày đạt 73,51-80,12 MPa.

Kết quả cho thấy bê tông HVFC hoàn toàn có thể ứng dụng vào thực tế nhờ vào việc đã cải thiện được cường độ ở tuổi sớm và vẫn tiếp tục phát triển cường độ mạnh mẽ ở những tuổi muộn, vượt rất nhiều so với yêu cầu mục tiêu 40 MPa đề ra ở 28 ngày.

Thí nghiệm xác định thời gian đông kết của hỗn hợp bê tông

Thử nghiệm khả năng bảo vệ ăn mòn cốt thép của bê tông HVFC cho kết quả vượt trội hơn với bê tông thường, khi độ pH đạt khoảng 11,61 đến 11,82 cao, hơn mẫu đối chứng (pH 10,66) ở tuổi 180 ngày. Hàm lượng ion hòa tan trong axít của bê tông HVFC đều có giá trị thấp khoảng từ 0,020-0,025 % và nằm trong giới hạn cho phép về ngưỡng ăn mòn theo các tiêu chuẩn thế giới hiện hành.

Kết quả về điện thế ăn mòn đo được theo phương pháp gia tốc chu kỳ khô + nhiệt - ẩm đều cho giá trị thấp < -350 mV, nằm dưới ngưỡng xác suất 90% cốt thép có thể bị ăn mòn.

Mẫu bê tông hàm lượng tro bay cao và thiết bị thí nghiệm khả năng Carbonat hóa (hai hình hàng trên); Các mẫu thí nghiệm quá trình Carbonat hóa (ba hình hàng dưới)

Thí nghiệm xác định mô-đun đàn hồi của bê tông HVFC

Nhóm nghiên cứu cũng đã ứng dụng bê tông HVFC tỷ lệ 80% tro bay thay thế xi măng vào sản xuất cọc vuông bê tông cốt thép. Quy trình sản xuất cọc vuông bê tông đúc sẵn được thực hiện qua 5 bước bao gồm: Chuẩn bị vật liệu - Thi công cốt thép - Thi công ván khuôn - Thi công bê tông - Bảo dưỡng. Cọc 350x350 mm, dài 10m, có thép chủ gồm 4 cáp tao sợi loại 7 tao, đường kính 12,7mm; thép đai đường kính 6mm. Cường độ chịu tải theo thiết kế đạt Pmax= 200T; lớp bê tông bảo vệ dày ít nhất 35mm.

Chế tạo bê tông cốt thép HVFC dạng cọc/trụ vuông

Kết quả thử nghiệm cho thấy, cọc bê tông HVFC và cọc bê tông mẫu đối chứng đều có chất lượng tốt, được thể hiện qua giá trị mô men uốn nứt và mô men uốn gãy vượt qua yêu cầu kỹ thuật theo tiêu chuẩn MS 1314.

Cụ thể ở mô men uốn nứt 35 kN.m, cả hai loại cọc bê tông thử nghiệm không xuất hiện vết nứt nào (trong khi yêu cầu của tiêu chuẩn cho phép vết nứt có độ rộng lớn nhất ≤ 0,2 mm và không quy định về số lượng vết nứt). Mô men uốn gãy của cọc tại (70 kN.m) cả hai loại cọc đều không bị phá hủy, không bị gãy cọc.

 Hình ảnh thí nghiệm uốn gãy và uốn nứt cọc

Phân tích đánh giá hiệu quả kinh tế kỹ thuật, nhóm chuyên gia Phân viện Vật liệu xây dựng miền Nam khẳng định, bê tông HVFC có giá thành tương đương với bê tông thương phẩm thông thường nên về cơ bản có thể có tính khả thi cao.

Hơn nữa việc sử dụng lên đến 80% tro bay thay thế xi măng có thể giải quyết được vấn đề ô nhiễm môi trường đối với chất thải tro xỉ nhiệt điện, tiết kiệm tài nguyên, cũng như giảm phát thải khí nhà kính. Không những thế, hoàn toàn có thể sử dụng các dây chuyền, thiết bị sản xuất bê tông chất lượng cao để sản xuất bê tông HVFC, do công nghệ trộn hỗn hợp bê tông hoàn toàn tương tự.

Hoạt động đổi mới sáng tạo là một trong những lợi thế cạnh tranh khi các doanh nghiệp tham gia sản xuất kinh doanh. Hoạt động này đã và đang được phụ nữ quan tâm và tạo ra nhiều sản phẩm, tài sản trí tuệ làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn.

Chia sẻ của bà Nguyễn Thị Kim Huệ (Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM) được chứng minh bởi những câu chuyện về hành trình từ ý tưởng đến các sản phẩm sáng chế, sáng tạo tại tọa đàm “Phụ nữ với sở hữu trí tuệ - thúc đẩy đổi mới sáng tạo”. Tọa đàm do Sở KH&CN phối hợp cùng Hội Liên hiệp Phụ nữ, Liên đoàn Lao động, Hội Sở hữu trí tuệ TP.HCM, Cục Bản quyền tác giả (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức ngày 22/04 trong khuôn khổ các hoạt động chào mừng Ngày Sở hữu trí tuệ thế giới năm 2023.

Bà Nguyễn Thị Kim Huệ (Phó Giám đốc Sở KH&CN TP.HCM) chia sẻ tại tọa đàm

Tại buổi tọa đàm, diễn giả là các đại diện gương phụ nữ điển hình đã chia sẻ những kinh nghiệm, câu chuyện về hoạt động đổi mới sáng tạo, tạo ra tài sản sở hữu trí tuệ để khẳng định vị trí, vai trò của người phụ nữ Việt Nam hiện đại trong công cuộc xây dựng, đổi mới đất nước.

Cụ thể như NSND Kim Cương (lĩnh vực sân khấu, cải lương, kịch nói  Việt Nam); BS. Phạm Thị Kim Loan (nhà sáng chế); bà Trần Thị Triệu (nhà sáng chế, Giám đốc Công ty TNHH TMDV Hoàng Gia Hải Yến); bà Nguyễn Thị Hiếu (nhà khởi nghiệp, Giám đốc Công ty TNHH SXTM Nấm Linh chi Đất Thép); bà Võ Thị Kiều Tiên (Chủ tịch Ủy ban Mặt trận tổ quốc Việt Nam huyện Củ Chi chia sẻ ý tưởng dám nghĩ, dám làm, đưa ra những sáng kiến giúp Củ Chi trở thành một trong ba quận, huyện kiểm soát được dịch bệnh Covid sớm nhất của TP.HCM); bà Phạm Thị Kim Oanh (Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch).

Với 15 năm miệt mài nghiên cứu, lao động sáng tạo, BS. Phạm Thị Kim Loan đã tạo ra nhiều sản phẩm giúp người dùng bảo vệ và điều chỉnh cột sống của mình hàng ngày, chống lại các bệnh lý về cơ xương khớp. Nhà sáng chế nữ hiện là chủ sở hữu hơn 252 Bằng độc quyền sáng chế đăng ký tại Việt Nam và nhiều nước trên thế giới.

Chia sẻ câu chuyện từ ý tưởng đến bằng sáng chế của mình, BS. Nguyễn Thị Kim Loan cho rằng, đó là một hành trình dài. Trong quá trình làm việc tại Mỹ, bà biết đến một phương pháp chỉnh xương mà không dùng thuốc bằng cách nghiên cứu cơ chế sinh bệnh để giải quyết tận tốc. Bà cho biết, các bệnh về cột sống thủ yếu do thói quen sống hàng ngày của con người, ngồi các loại ghế gây tổn thất xương. Từ thực tế này, BS. Loan mất 2 năm nghiên cứu tạo ra loại ghế giúp con người giữ hệ xương khi ngồi không bị lệch. Với sự giúp đỡ của các chuyên gia, bà tạo ra ghế bằng vật liệu sợi composite có khả năng chịu được lực rất lớn, không bị nứt gãy, giúp nâng đỡ cột sống. Tiếp theo đó, các sản phẩm như gối lưng, đệm thiền… cũng được ra đời. Bà đăng ký và được cấp nhiều bằng sáng chế ở Việt Nam và một số nước như Mỹ, Canada, Singapore, Nhật Bản,...

Các nhà sáng chế, diễn giả nữ chia sẻ tại tọa đàm

Về quá trình đăng ký sở hữu trí tuệ, theo BS. Loan, cần nhất là sự kiên nhẫn, vì ở nước ngoài có những hàng rào kỹ thuật rất khắt khe yêu cầu sản phẩm phải có tính mới, tính sáng tạo và khả năng áp dụng thực tiễn. Tại Australia, bằng sáng chế của bà phải mất hơn 9 năm mới được cấp. “Trải qua hành trình dài làm sở hữu trí tuệ, tôi mới thấm thía câu sáng tạo là kết quả 99% lao động và 1% từ ý tưởng sáng tạo”, bà Loan nói.

Với truyền thống làm nghề tổ yến, bà Trần Thị Triệu (70 tuổi) đã sáng chế ra nhiều sản phẩm tổ yến thực dưỡng, kẹo tổ yến… được cấp bằng sở hữu trí tuệ. Tại tọa đàm, bà cho biết, gia đình có nghề truyền thống làm tổ yến từ trước giải phóng. Năm 1986, sau khi đất nước mở cửa, bà có thời gian sang Nhật Bản làm việc. Nhìn thấy trong bữa ăn người Nhật thường có các vi chất dinh dưỡng dưới dạng viên, dạng bột hay dạng nước được tổng hợp từ rau củ quả, rong biển… Khi về Việt Nam, bà suy nghĩ và bắt đầu nghiên cứu, tìm cách làm ra những sản phẩm tương tự cho người Việt. Với truyền thống làm nghề tổ yến, bà đã nghiên cứu nâng cao giá trị sản phẩm gấp nhiều lần bằng việc tạo ra sản phẩm tổ yến thực dưỡng ăn liền dạng gói. Nghiên cứu ra sản phẩm, bà làm thủ tục bảo hộ và được Cục Sở hữu trí tuệ cấp bằng sáng chế cho sản phẩm tổ yến thực dưỡng năm 2020.

Ý tưởng về sản phẩm khác cũng đến từ chuyến đi Hàn Quốc khi bà vào các nhà hàng và thấy nhiều món ăn có nguyên liệu từ củ sâm. Nghĩ về Việt Nam, bà nhận thấy sâm là thực vật quý, chỉ sử dụng cho người thu nhập cao và người bệnh cần bồi bổ. Tuy nhiên, trong lĩnh vực nuôi yến, tại sao không sử dụng chim yến làm món ăn. Từ ý tưởng này, bà Triệu lại miệt mài nghiên cứu và tạo ra sản phẩm kẹo trái cây tổ yến, được cấp bằng giải pháp hữu ích năm 2020. Về quá trình tạo ra sản phẩm mới, bà Triệu chia sẻ một nguyên tắc, khi có ý tưởng bất chợt sẽ viết ngay ra giấy vì sợ quên và bắt tay vào làm ngay. “Ý tưởng có thể đến bất chợt, có khi đến với mình rất tình cờ. Nên khi trong đầu nảy ra suy nghĩ dù là nửa đêm tôi cũng ngồi dậy bật đèn viết ra”, bà Triệu nhớ lại. Bà cho rằng, để có nhiều ý tưởng phải dựa vào quá trình lao động tận tụy bằng sự yêu thích và đam mê. Từ quá trình này, mỗi người sẽ nảy ra những sáng chế. Tuy nhiên, để có thành công thì phải có hàng trăm lần thất bại. Với bà, thông điệp của quá trình này chính là “ở đâu có tình yêu lao động, lao động cần cù, ở đó có sáng tạo”.

Bà cũng mong muốn hợp tác với các doanh nghiệp khác để khai thác, thương mại hóa các sản phẩm đã được cấp bằng sở hữu trí tuệ để phục vụ cộng đồng nhiều hơn nữa. Hiện bà Triệu cũng đang nghiên cứu tạo ra một dạng mỹ phẩm gội đầu từ tổ yến, kết hợp với bồ kết và nha đam và một số loại thảo dược giúp tóc mềm mịn, sạch gàu, chống rụng tóc, chăm sóc da đầu.

Theo bà Phạm Thị Kim Oanh, thế giới hiện đang rất sôi động với các hoạt động thúc đẩy việc nhận thức được vai trò quan trọng của sở hữu trí tuệ nói chung và bản quyền tác giả nói riêng để bảo vệ tài sản trí tuệ, thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, sáng tạo. Tại Việt Nam đã xây dựng được hành lang pháp lý bảo vệ tác giả với những sáng chế của mình. Bà Oanh mong muốn các tác giả cần chủ động bảo vệ quyền của mình trong các sản phẩm, vì đây là quá trình nỗ lực sáng tạo và xã hội cũng cần tôn trọng quyền bảo hộ với những nhà sáng chế.

Khu vực gian hàng triển lãm "Khi phụ nữ đổi mới, cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn"

Bà Nguyễn Thị Kim Huệ cho biết, Ngày Sở hữu trí tuệ thế giới (26/04) năm nay, WIPO lấy chủ đề “Phụ nữ với sở hữu trí tuệ - thúc đẩy đổi mới sáng tạo” nhằm tôn vinh những người phụ nữ tài năng trên toàn thế giới. Cách đây 5 năm, WIPO cũng từng lựa chọn chủ đề về phụ nữ để chào mừng ngày Sở hữu trí tuệ thế giới. Có thể thấy, từ những sản phẩm, sáng chế phục vụ các hoạt động của cuộc sống đời thường đến những sản phẩm công nghệ, hay nghiên cứu khoa học, phát minh vaccine,… đều có vai trò sáng tạo của phụ nữ. Điều này không chỉ góp phần thúc đẩy, tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp sản xuất kinh doanh mà còn làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn.

Cùng với buổi tọa đàm này, trong khuôn khổ hoạt động chào mừng Ngày Sở hữu trí tuệ thế giới 2023 tại TP.HCM còn có sự kiện Triển lãm “Khi phụ nữ đổi mới, cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn” nhằm ghi nhận các sáng tạo, thành tựu của chị em phụ nữ phương Nam trong hoạt động sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp. Triển lãm diễn ra trong hai ngày 22&23/04 đã trưng bày giới thiệu đến cộng đồng các giải pháp, mô hình, sản phẩm nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, các sáng kiến cải tiến kỹ thuật và quản lý công việc, các ấn phẩm văn học nghệ thuật của phụ nữ khu vực phía Nam. Đồng thời, Ngày sách và văn hóa đọc Việt Nam (21/04), Ngày sách và bản quyền thế giới (23/04) cũng diễn ra nhằm khuyến khích, phát  triển và tôn vinh văn hóa đọc cho người Việt cũng như như tôn vinh giá trị của sách, thúc đẩy việc đọc, xuất bản sách và bảo vệ quyền tác giả.

Lam Vân

Mục tiêu hướng đến là sàn này có khả năng thực hiện tất cả dịch vụ hỗ trợ cho các bên có nhu cầu giao dịch công nghệ, giới thiệu, tư vấn, môi giới, hỗ trợ định giá, hỗ trợ kỹ thuật, hỗ trợ đàm phán, ký kết, thực hiện giao dịch công nghệ, tài sản trí tuệ...
Ngày 19/4/2023, Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM tổ chức Tọa đàm kết nối chuyên gia tìm kiếm mô hình Sàn giao dịch công nghệ TPHCM. Đây là buổi tham khảo ý kiến chuyên gia về mô hình vận hành phát triển Sàn giao dịch công nghệ TPHCM, về các nội dung và phương thức xây dựng Đề án kết nối các sàn giao dịch công nghệ quốc gia tại Thành phố Hồ Chí Minh với các trung tâm ứng dụng và chuyển giao tiến bộ khoa học và công nghệ ở các địa phương trong vùng theo Nghị quyết số 154/NQ-CP.

Hiện nay, Sàn giao dịch công nghệ TPHCM đang thực hiện các chức năng như xúc tiến chuyển giao công nghệ, tư vấn – kết nối chuyển giao công nghệ, tìm kiếm đối tác (cho các dự án khởi nghiệp, kết quả nghiên cứu…). Sàn đã xây dựng được mạng lưới đối tác, hạ tầng thông tin, quy trình và hệ thống tác nghiệp. Tuy nhiên, để phát triển hơn nữa, TPHCM vẫn cần các nhà khoa học, doanh nghiệp công nghệ tham vấn thêm về mô hình, cơ chế vận hành sàn. Mục tiêu hướng đến là sàn này có khả năng thực hiện tất cả dịch vụ hỗ trợ cho các bên có nhu cầu giao dịch công nghệ, giới thiệu, tư vấn, môi giới, hỗ trợ định giá, hỗ trợ kỹ thuật, hỗ trợ đàm phán, ký kết, thực hiện giao dịch công nghệ, tài sản trí tuệ...

Theo TS. Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TPHCM), doanh nghiệp thường mua sản phẩm công nghệ để cải thiện hiệu quả kinh doanh, tăng cường cạnh tranh, quản lý tốt hơn, giảm chi phí, đảm bảo an ninh thông tin và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Trong khi đó, Viện – trường chuyển giao công nghệ và hợp tác với công ty khởi nghiệp để phát triển giải pháp mới. Thế giới cũng đã có nhiều sàn như RocketHub.com, Fundable.com, Kickstarter… cho phép doanh nghiệp khởi nghiệp tìm kiếm nguồn tài trợ và hỗ trợ từ cộng đồng. Nhà đầu tư và người dùng khác cũng có thể đóng góp tiền để hỗ trợ các dự án khởi nghiệp. Do đó, TPHCM có thể tham khảo mô hình sàn giao dịch công nghệ và sàn gọi vốn cộng đồng thành công trên thế giới, đánh giá liên kết của sàn giao dịch công nghệ với các sàn khác trong nước và quốc tế, từ đó thiết kế mô hình và xây dựng cơ chế vận hành cho sàn.

PGS.TS Trần Minh Quang (Đại học Bách Khoa – ĐHQG TPHCM) góp ý, nếu sàn giao dịch công nghệ chưa thực hiện được việc bảo chứng công nghệ, thì có thể triển khai các dịch vụ giới thiệu công nghệ, tạo dựng môi trường để các bên tham gia giao dịch – chuyển giao công nghệ. Đồng thời, cần có thêm sự kết nối giữa 4 nhà (nhà đầu tư – nhà khoa học – nhà cung ứng – doanh nghiệp) để tăng sự gắn kết, xác định rõ nhu cầu của các bên.  

Ông Nguyễn Việt Dũng (Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM) chia sẻ, sàn giao dịch công nghệ không phải như sàn thương mại điện tử, vì sản phẩm có tính đặc thù mà cộng đồng lại nhỏ. Mặt khác, các giao dịch công nghệ sau khi được kết nối, môi giới thành công thì rất khó ghi nhận. Đó không phải là do thực tế không diễn ra giao dịch, mà là do doanh nghiệp ngại công bố (để ghi nhận), chứ chưa nói đến việc thu phí hỗ trợ giao dịch công nghệ.

Ông Nguyễn Việt Dũng (Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM) phát biểu tại tọa đàm.

Sau khi tham vấn ý kiến chuyên gia, ông Nguyễn Việt Dũng cho rằng Nhà nước chỉ nên giữ vai trò kiến tạo, hỗ trợ ở mức cơ bản chứ không thể lo hết. Vai trò kiến tạo thể hiện ở chỗ tạo điều kiện để cộng đồng sẽ tham gia vào trong Sàn. Việc thẩm định công nghệ tốt hay không là do thị trường hoặc các tổ chức trung gian tư vấn. Đây cũng là 1 nhiệm vụ lớn cần có sự chung tay, góp sức của cộng đồng.

Theo đó, Sàn giao dịch công nghệ TPHCM sẽ tiếp tục duy trì hoạt động kết nối các tổ chức trung gian để tư vấn nhu cầu công nghệ cho doanh nghiệp, đồng thời phát triển các hoạt động xung quanh hướng tới phục vụ nhu cầu thực tiễn của Thành phố cùng một số tỉnh Đông Nam Bộ. Sàn cũng sẵn sàng đón nhận thêm các góp ý về bổ sung những điều kiện, tính năng, cũng như những đề xuất cho hoạt động hỗ trợ kết nối chuyển giao công nghệ sắp tới.

Hoàng Kim

Chất lượng thịt tôm tít thương phẩm thơm ngon, màu sắc tươi sáng, được thị trường ưa chuộng, đạt 100% các chỉ tiêu an toàn vệ sinh thực phẩm theo tiêu chuẩn TCVN 7905-1:2008.

Tôm tít có tên khoa học là Harpiosquilla harpax, còn được gọi là tôm tích, tôm thuyền, bề bề hay tôm búa. Trong tự nhiên, tôm tít sống ở các vùng nước nông và có nền đất cát. Do đặc tính của tôm tít, nên quy trình nuôi phụ thuộc nhiều vào diện tích ao đầm và điều kiện tự nhiên, vừa khiến chi phí nuôi tôm lớn mà lại khó triển khai ở quy mô công nghiệp. Vì thế, để nâng cao hiệu quả kinh tế thì bài toán đặt ra là phải có giải pháp nuôi quy mô lớn, nuôi với mật độ cao trong diện tích canh tác nhỏ hơn.

Hệ thống nuôi tôm tít trong hệ thống RAS

Trước thực tế này, nhóm chuyên gia công tác tại Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản II đã triển khai nhiệm vụ khoa học - công nghệ “Thử nghiệm nuôi thương phẩm tôm tít Harpiosquilla harpax (De Haan, 1844) bằng hệ thống tuần hoàn tại Tp. Hồ Chí Minh”. Theo đó, nhóm thực hiện thiết kế một hệ thống nuôi tuần hoàn (RAS) cho phép nuôi tôm tít trong hộp nhựa ở trang trại theo quy mô công nghiệp, không phụ thuộc vào ao đầm. Hệ thống RAS bao gồm cụm nuôi tôm gồm các hộp nuôi được nối với cụm tuần hoàn nước và hệ thống xử lý nước. Trong đó, nước sau khi xử lý sẽ được cấp cho các hộp nuôi tạo nên hệ thống nuôi tôm tít tuần hoàn.

Báo cáo trước hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ khoa học - công nghệ vừa được Sở KH&CN TP.HCM tổ chức về quy mô nuôi thử nghiệm 1.000 con giống (trọng lượng từ 80-100g/con) trong 120 ngày, Th.S Lê Ngọc Hạnh (chủ nhiệm nhiệm vụ) cho biết: diện tích trang trại chỉ chiếm 100m2 (10x10m), trong đó diện tích lắp đặt hộp nuôi 40m2 (4x10m). Cụm nuôi được bố trí theo từng dãy, mỗi dãy chứa 200 hộp nuôi (bằng nhựa PPE, diện tích 0,08m2). Từng cá thể tôm tít được nuôi riêng trong từng hộp. Hệ thống lọc sinh học có 2 ngăn, tổng thể tích vào khoảng 13,5m3.

Khi hệ thống RAS vận hành, nước được cấp bởi bơm cấp từ bể xử lý nước qua ống cấp để cấp vào các khay nuôi được đặt trên giá đỡ bên trong có thả tôm tít, phần cặn bao gồm phân, thức ăn thừa được thoát qua lỗ thoát và được gom bởi bơm hồi lưu, và được lọc bởi trống lọc thoát về khoang đầu tiên của bể xử lý nước, nước được chảy qua các khoang có bố trí thiết bị diệt khuẩn, thiết bị cung cấp oxy và thiết bị ổn nhiệt để khử mầm bệnh và điều chỉnh nhiệt tối ưu, từ đây nước lại được bơm bởi bơm cấp tạo thành vòng tuần hoàn khép kín, và lượng nước hao hụt được cấp bù bởi bể chứa nước.

Tổng thể tích nước sử dụng trong toàn hệ thống nuôi là 12,3m3, trong đó hệ thống lọc là 4,6m3 (chiếm 37,7%), hộp nuôi là 6m3 (chiếm 50%), phần còn lại là nước trong đường ống. Lưu lượng tuần hoàn trong mỗi hộp nuôi (6 lít nước) được điều chỉnh ở mức 0,03m3/giờ, tương đương tỷ lệ thay nước 5 lần/giờ/hộp. Tính chung trên toàn hệ thống, lưu lượng nước tuần hoàn đạt 720m3/ngày. Hệ thống RAS sử dụng một hệ thống máy thổi khí nén với lưu lượng 250L/phút tạo ra lưu lượng khí 360m3 khí/ngày.

Sơ đồ bố trí hệ thống

Hệ vi sinh vật nitrate hóa trong hệ thống đã được khởi động và phát triển tốt sau 14 ngày nuôi. Các thông số môi trường nước nuôi được duy trì trong phạm vi tối ưu và thích hợp cho sự phát triển của tôm tít.

Cụ thể, các chỉ tiêu chất lượng nước trong hệ thống nuôi được điều chỉnh và duy trì trong khoảng thích hợp cho sự phát triển bình thường của tôm tít: hàm lượng oxy hòa tan dao động 6,0-6,3 mg/L, nhiệt độ 26-29 độ C, pH 8,0-8,5, độ mặn 28-30‰, kiềm tổng 130,2-230 mg/L. Các chỉ số hàm lượng TAN (0,3±0,2 mg/L), nitrite-nitrogen (0,2±0,1 mg/L), nitrate-nitrogen (45±20,1 mg/L) cũng phù hợp và ổn định trong suốt thời gian 120 ngày nuôi.

Để loại bỏ tình trạng bùn thải cỡ siêu nhỏ (hình thành do sinh khối vi sinh, có thể làm tắc dần các lỗ cấp nước 2mm, khiến không thể bơm nước vào hộp nuôi), nhóm thực hiện đã cải tiến bằng cách trang bị thêm thiết bị bơm kèm hệ thống lọc cát, giúp quy trình vận hành trơn tru.

Ở quy mô nuôi thử nghiệm 1.000 con, tổng chi phí đầu tư ban đầu cho hệ thống nuôi tôm tít vào khoảng 278 triệu đồng. Sau 120 ngày nuôi, tôm đạt khối lượng trung bình 157g/con, tỷ lệ sống đạt trên 83,4%, thu hoạch được 130,9 kg tôm.

Tốc độ tăng trưởng đặc trưng (DWG) đạt 0,76 g/ngày, tốc độ tăng trưởng đặc biệt (SGR) đạt 1,0%/ngày. Tỷ lệ sống của tôm tít nuôi trong hệ thống RAS đạt 83,4% (do tôm được nuôi riêng nên hạn chế được ăn thịt lẫn nhau), hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR) đạt 23,29. Chất lượng thịt tôm tít thương phẩm thơm ngon, màu sắc tươi sáng, được thị trường ưa chuộng, đạt 100% các chỉ tiêu an toàn vệ sinh thực phẩm theo tiêu chuẩn TCVN 7905-1:2008.

Dễ dàng theo dõi và chăm sóc tôm tít nuôi trong hệ thống RAS

Báo cáo trước hội đồng tư vấn nghiệm thu khoa học - công nghệ do Sở KH&CN TP.HCM tổ chức, Th.S Lê Ngọc Hạnh thông tin rằng, ước tính lượng nước sử dụng trong vụ nuôi là 152,8L/kg tôm tít, tương đương với hình thức nuôi tôm thẻ trong hệ thống RAS (150-250L/kg). Điều này khẳng định rằng hoàn toàn có thể áp dụng hệ thống nuôi tuần hoàn để nuôi tôm tít thương phẩm, mở ra hướng mới cho nghề nuôi tôm tít.

Công nghệ nuôi tôm tít trong hệ thống RAS sử dụng ít nước, hạn chế thay nước từ nguồn ngoài (tiết kiệm nước), giảm thiểu rủi ro về thiên tai dịch bệnh, lại không sử dụng các loại hóa chất độc hại và các loại kháng sinh nên không ảnh hưởng đến sức khỏe người nuôi cũng như đảm bảo an toàn thực phẩm. Quy trình nuôi sẵn sàng chuyển giao cho các đơn vị, doanh nghiệp và người dân có nhu cầu.

“Quy trình nuôi tôm tít trong hộp nhựa bằng hệ thống tuần hoàn RAS đã hoàn thiện về mặt công nghệ. Quy trình vận hành dựa trên nguyên lý lọc sinh học tự động nên dễ áp dụng, người nuôi không cần thiết phải được đào tạo kiến thức chuyên sâu. Thiết bị và vật liệu đều được sản xuất trong nước nên giá thành hợp lý, dễ thay thế và bảo trì.”, Th.S Lê Ngọc Hạnh khẳng định.

Đại diện Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản II trình bày trước hội đồng tư vấn nghiệm thu nhiệm vụ khoa học - công nghệ về thiết kế của hộp nhựa cải tiến

Được thiết kế theo hình thức mô-đun (kết nối với nhau theo từng dãy nuôi) nên người nuôi có thể triển khai ở nhiều quy mô lớn - nhỏ khác nhau. Đặc biệt, khi nuôi tôm tít bằng hệ thống RAS thì nước thải không đáng kể và không xả thải trực tiếp ra môi trường, nên hoàn toàn có thể ứng dụng để nuôi ngay trong lòng đô thị, khu dân cư như nhà hàng, tiệm ăn..., tạo nguồn thực phẩm sạch, tươi, chất lượng tốt phục vụ ngay tại chỗ.

"Điều này càng có ý nghĩa hơn vì tôm tít cho thịt chất lượng nhất chỉ khi còn tươi sống", Th.S Lê Ngọc Hạnh chia sẻ, "Vì thế, việc triển khai mô hình nuôi tôm tít trong hộp nhựa cải tiến chắc chắn sẽ mang đến nhiều cơ hội nuôi loại hải sản này trong phạm vi gia đình, hộ kinh doanh và trang trại nhỏ".

Cũng theo lời Th.S Lê Ngọc Hạnh, vì nguồn con giống hiện phụ thuộc vào khai thác tự nhiên (theo mùa vụ), do đó nếu muốn thúc đẩy nghề nuôi tôm tít thương phẩm theo hình thức nuôi tuần hoàn phát triển thì cần có thêm những chương trình, chính sách hỗ trợ nghiên cứu - sản xuất giống.

Tựu trung, với kết quả đạt được từ nhiệm vụ khoa học - công nghệ nói trên, có thể khẳng định rằng, mô hình nuôi tôm tít trong hộp bằng hệ thống tuần hoàn thực sự mang lại sự hiệu quả về kinh tế, đảm bảo môi trường, đồng thời tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho các hộ cá nhân, tổ chức doanh nghiệp có nhu cầu triển khai mô hình sản xuất nông nghiệp đô thị hiện đại, đảm bảo chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm từ đầu vào cho đến đầu ra.